Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΠΑΠΙΣΜΟΥ
Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία άργησε να αντιδράσει στην απειλή του Προτεσταντισμού, όμως στα μέσα του 16ου αιώνα μπήκε ενεργά στη μάχη. Η Σύνοδος του Τριδέντο, μία από τις πιο σημαντικές στην Καθολική Ιστορία, ουσιαστικά επικύρωσε όλα τα δογματικά πιστεύω της Καθολικής εκκλησίας και ιδιαίτερα το κύρος της παράδοσης και απέρριψε τις Προτεσταντικές διδασκαλίες. Ένα από τα πιο αποτελεσματικά όπλα κατά των Προτεσταντών ήταν η ίδρυση του τάγματος των Ιησουϊτών. Ο Ιγνάτιος Ντε Λογιόλα ίδρυσε ένα στρατιωτικό σώμα με αυστηρή πειθαρχία και υπακοή στον παπισμό για να επιδοθεί στη μάχη της Εκκλησίας εναντίον των άπιστων και των αιρετικών. Οι Ιησουίτες διαμόρφωσαν τις σκέψεις των μελλοντικών πολιτικών ηγετών μέσω των έξοχων σχολείων τους, με επιμέλεια και θυσία έγιναν αναντικατάστατοι πολιτικοί σύμβουλοι. Στις Καθολικές χώρες επανέφεραν στο προσκήνιο τη σημασία της εξομολόγησης και έτσι απέκτησαν επιρροή πάνω στο λαό εκμεταλλευόμενοι τα βαθιά μυστικά τους, που πλέον γνώριζαν.
Η Ιερά Εξέταση επανεμφανίστηκε στις περιοχές όπου η Καθολική Εκκλησία είχε αρκετή εξουσία, επηρεάζοντας τις κυβερνητικές πολιτικές, καταστέλλοντας το νεοσύστατο Προτεσταντικό κίνημα της Ιταλίας και αναχαιτίζοντας την πρόοδο του οπουδήποτε αλλού. Η Ισπανία έγινε ο στρατιωτικός βραχίονας της εκκλησίας, εξολοθρεύοντας χιλιάδες Προτεστάντες στην Ολλανδία, τη Γαλλία και τη Γερμανία. Η άγρια σφαγή την ημέρα του Αγίου Βαρθολομαίου το 1572 αποτέλεσε την επιτομή της ανηλεούς καταστολής του Προτεσταντισμού στη Γαλλία. Ο Καθολικισμός όμως έστρεφε πλέον το βλέμμα του πέρα από την παραδοσιακή Ευρωπαϊκή επικράτεια· σε μία εποχή που ολόκληρες νέες ήπειροι ανοίγονταν στην Ευρωπαϊκή επιρροή, οι Ιησουίτες μαζί με τα μοναστικά τάγματα ήταν η εμπροσθοφυλακή για την εδραίωση του Καθολικισμού στην Αμερική, την Αφρική και την Ασία.
Εν κατακλείδι, η “νεκρή” εκκλησία των Σάρδεων παρουσιάζει τον Προτεσταντισμό από το τέλος της εποχής των μεγάλων μεταρρυθμιστών (1520 μ.Χ.) μέχρι τα μέσα του 18ου αιώνα. Στην Αγγλία και τη Λουθηριανή Γερμανία η διαμαρτυρόμενη εκκλησία έγινε η επίσημη εκκλησία του κράτους εστιάζοντας σε πολιτικούς και εδαφικούς αγώνες. Οι λουθηριανοί θεολόγοι εστίαζαν την προσοχή τους σε σχολαστικές και εξειδικευμένες δοξασίες, καθώς οι Καλβινιστές παρέθεταν ένα ψεύτικο σύστημα διδασκαλίας βασισμένο στη θεωρία της άνευ όρων εκλογής για σωτηρία. Και τα δύο συστήματα ήταν δυσνόητα για τους απλούς ανθρώπους. Οι διάφορες Προτεσταντικές ομάδες αντιμάχονταν η μία την άλλη, φτάνοντας ακόμη και στο σημείο να διώκουν τους πιστούς και να καταφεύγουν σε στρατιωτικά μέτρα αντί για την πίστη και τη θυσία, χάνοντας έδαφος από τους επιθετικούς πλέον Καθολικούς αντιπάλους τους.