Ο Θεός Πατέρας στην Παλαιά Διαθήκη
Η ενότητα της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης, και το κοινό σχέδιο λύτρωσης, αποκαλύπτονται από το γεγονός ότι είναι ο ίδιος Θεός που μιλάει και ενεργεί και στις δύο Διαθήκες για τη σωτηρία του λαού Του. «Ο Θεός αφού ελάλησε το πάλαι προς τους πατέρας ημών διά των προφητών πολλάκις και πολυτρόπως, εν ταις εσχάταις ταύταις ημέραις ελάλησε προς ημάς διά του Υιού, τον οποίον έθεσε κληρονόμον πάντων, δι’ου έκαμε τους αιώνας» (Εβρ. α΄1,2). Αν και η Παλαιά Διαθήκη αναφέρεται στα πρόσωπα της Θεότητας, δεν κάνει διάκριση μεταξύ Αυτών. Αλλά η Καινή Διαθήκη καθιστά σαφές ότι ο Χριστός, ο Θεός Υιός ήταν ο ενεργός παράγων στη Δημιουργία (Ιωάν. α΄1-3,14, Κολ. α΄16), και ότι ήταν ο Θεός που εξήγαγε τον Ισραήλ από την Αίγυπτο (Α΄Κορ. ι΄1-4, Έξ. γ΄14, Ιωάν. η΄58). Με αυτά που η Καινή Διαθήκη λέει για το ρόλο του Χριστού στη Δημιουργία και στην Έξοδο, υπαινίσσεται ότι και η Παλαιά Διαθήκη συχνά μας μεταφέρει την εικόνα του Θεού Πατέρα διαμέσου του Υιού. «Ο Θεός ήτο εν τω Χριστώ διαλλάσσων τον κόσμον προς εαυτόν» (Β΄Κορ. ε΄19). Η Παλαιά Διαθήκη περιγράφει τον Πατέρα με τους ακόλουθους ορισμούς:
Θεός Οικτιρμών. Κανένας αμαρτωλός άνθρωπος δεν είδε ποτέ το Θεό (Έξ. λγ΄20). Δεν έχουμε καμιά φωτογραφία των χαρακτηριστικών Του. Ο Θεός επιδεικνύει το χαρακτήρα Του με τις προσηνείς πράξεις Του και με την περιγραφική εικόνα που έδωσε ο Ίδιος στο Μωυσή: «Κύριος, Κύριος ο Θεός, οικτίρμων και ελεήμων, μακρόθυμος, και πολυέλεος, και αληθινός, φυλάττων έλεος εις χιλιάδας, συγχωρών ανομίαν και παράβασιν και αμαρτίαν, και ουδόλως αθωόνων τον ένοχον. Ανταποδίδων την ανομίαν των πατέρων επί τα τέκνα, και επί τα τέκνα των τέκνων, έως τρίτης και τετάρτης γενεάς» (Έξ. λδ΄6,7, Εβρ. ι΄26,27). ΄Ομως οι οικτιρμοί δεν είναι τυφλή συγχώρηση αλλά οδηγείται από τις αρχές της δικαιοσύνης. Αυτοί που απορρίπτουν τους οικτιρμούς Του, θερίζουν την τιμωρία που επιφέρει η ασέβεια.
Στο Σινά ο Θεός εξέφρασε την επιθυμία Του να είναι φίλος του Ισραήλ, να είναι μαζί τους. Είπε στο Μωυσή: «Ας κάμωσιν εις εμέ αγιαστήριον διά να κατοικώ μεταξύ αυτών» (Έξ. κε΄8). Επειδή ήταν η επίγεια διαμονή του Θεού, αυτό το αγιαστήριο έγινε το επίκεντρο της θρησκευτικής πείρας του Ισραήλ.
Θεός Διαθήκης. Θέλοντας να καθιερώσει διαρκείς σχέσεις, ο Θεός έκανε επίσημη διαθήκη με άτομα όπως ο Νώε (Γέν. θ΄1-17) και ο Αβραάμ (Γέν. ιβ΄1-3,7, ιγ΄14-17, ιε΄1,5,6, ιζ΄1-8, κβ΄15-18. (Δείτε επίσης κεφάλαιο 7). Αυτές οι διαθήκες αποκαλύπτουν έναν προσωπικό, τρυφερό Θεό που ενδιαφέρεται σε ό,τι αφορά στο λαό Του. Στο Νώε έδωσε τη βεβαιότητα της τακτικής εναλλαγής των εποχών (Γέν. η΄22) και ότι ποτέ δε θα έφερνε άλλον παγκόσμιο κατακλυσμό (Γέν. θ΄11). Στον Αβραάμ υποσχέθηκε πολυάριθμους κληρονόμους (Γέν. ιε΄5-7) και μια γη όπου θα κατοικούσαν αυτός και οι απόγονοί του (Γέν. ιε΄18, ιζ΄8).
Θεός Λυτρωτής. Ως Θεός της Εξόδου, με θαυμαστό τρόπο οδήγησε ένα έθνος σκλάβων στην ελευθερία. Αυτή η μεγάλη λυτρωτική πράξη είναι το φόντο για όλη την Παλαιά Διαθήκη και παράδειγμα του πάθους Του να είναι ο Λυτρωτής μας. Ο Θεός δεν είναι ένα αποστασιοποιημένο, αποκομμένο αδιάφορο πρόσωπο, αλλά Ένας που έντονα εμπλέκεται σε ό,τι μας αφορά.
Οι ψαλμοί ειδικά είναι εμπνευσμένοι από το βάθος του τρυφερού ενδιαφέροντος του Θεού. «Όταν θεωρώ τους ουρανούς σου, το έργο των δακτύλων σου, την σελήνην και τους αστέρας, τα οποία συ εθεμελίωσας, τί είναι ο άνθρωπος ώστε να ενθυμήσαι αυτόν; ή ο υιός του ανθρώπου ώστε να επισκέπτησαι αυτόν;» (Ψαλμ. η΄3,4). «Θέλω σε αγαπά, Κύριε, η ισχύς μου. Ο Κύριος είναι πέτρα μου, και φρούριόν μου, και ελευθερωτής μου. Θεός μου, βράχος μου, επ’αυτόν θέλω ελπίζει. Η ασπίς μου και το κέρας της σωτηρίας μου, υψηλός πύργος μου» (Ψαλμ. ιη΄1,2). «Διότι δεν εξουδένωσε και δεν απεστράφη τη θλίψιν του τεθλιμμένου» (Ψαλμ. κβ΄24).
Θεός Καταφυγής. Ο Δαβίδ είδε το Θεό ως Αυτόν στον οποίο μπορούμε να βρούμε καταφύγιο – όπως οι έξι πόλεις καταφυγίου των Ισραηλιτών, οι οποίες παρείχαν άσυλο στους φυγάδες που ήταν αθώοι. Το επαναλαμβανόμενο θέμα των ψαλμών για την καταφυγή περιγράφει και το Χριστό και τον Πατέρα. Η Θεότητα ήταν καταφύγιο. «Διότι εν ημέρα συμφοράς θέλει με κρύψει εν τη σκηνή αυτού, θέλει με κρύψει εν τω αποκρύφω της σκηνής αυτού. Θέλει με υψώσει επί βράχο» (Ψάλμ. κζ΄5). «Ο Θεός είναι καταφυγή ημών και δύναμις, βοήθεια ετοιμοτάτη εν ταις θλίψεσι» (Ψαλμ. μς΄1). «Καθώς η Ιερουσαλήμ κυκλόνεται από ορέων, ούτως ο Κύριος κυκλόνει τον λαόν αυτού, από του νυν και έως του αιώνος» (Ψαλμ. ρκε΄2).
Ο ψαλμωδός εκφράζει τη μεγάλη λαχτάρα του για το Θεό: «Καθώς επιποθεί η έλαφος τους ρύακας των υδάτων, ούτως η ψυχή μου σε επιποθεί, Θεέ. Διψά η ψυχή μου τον Θεόν, τον Θεόν τον ζώντα» (Ψαλμ. μβ΄1,2). Από πείρα ο Δαβίδ μαρτυρεί: «Επίρριψον επί τον Κύριον το φορτίον σου και αυτός θέλει σε ανακουφίσει. Δεν θέλει ποτέ συγχωρήσει να σαλευθή ο δίκαιος» (Ψαλμ. νε΄22). «Ελπίζετε επ’αυτόν εν παντί καιρώ. Ανοίγετε, λαοί, ενώπιον αυτού τας καρδίας σας. Ο Θεός είναι καταφύγιον εις ημάς» (Ψαλμ. ξβ΄8). «Συ, Κύριε, είσαι Θεός οικτίρμων, και ελεήμων, μακρόθυμος, και πολυέλεος, και αληθινός» (Ψαλμ. πς΄15).
Θεός συγχώρησης. Μετά τις αμαρτίες του – μοιχεία και φόνο, ο Δαβίδ ικέτευσε με θέρμη: «Ελέησόν με, ω Θεέ, κατά το έλεός σου, κατά το πλήθος των οικτιρμών σου εξάλειψον τα ανομήματά μου». «Μη με απορρίψης από του προσώπου σου, και το πνεύμα το άγιόν σου μη αφαιρέσης απ’ εμού» (Ψαλμ. να΄1,11). Παρηγορήθηκε με τη βεβαιότητα ότι ο Θεός είναι πολυέλεος. «Διότι όσον είναι το ύψος του ουρανού υπεράνω της γης, τόσον μέγα είναι το έλεος αυτού προς τους φοβουμένους αυτόν. Όσον απέχει η ανατολή από της δύσεως, τόσον απεμάκρυνεν αφ’ ημών τας ανομίας ημών. Καθώς σπλαχνίζεται ο πατήρ τα τέκνα, ούτως ο Κύριος σπλαχνίζεται τους φοβουμένους αυτόν. Διότι αυτός γνωρίζει την πλάσιν ημών, ενθυμείται ότι είμεθα χώμα» (Ψαλμ. ργ΄11-14).
Θεός Αγαθοσύνης. Για το Θεό διαβάζουμε: «Τον ποιούντα κρίσιν εις τους αδικουμένους, τον δίδοντα τροφήν εις τους πεινώντας. Ο Κύριος ελευθερώνει τους δεσμίους, ο Κύριος ανοίγει τους οφθαλμούς των τυφλών, ο Κύριος ανορθοί τους κεκυρτωμένους, ο Κύριος αγαπά τους δικαίους, ο Κύριος διαφυλάττει τους ξένους, υπερασπίζεται τον ορφανόν και την χήραν» (Ψαλμ. ρμς΄7-9). Τι μεγαλειώδη εικόνα του Θεού μας προσφέρουν οι Ψαλμοί!
Θεός Πιστότητας. Παρά τη μεγαλοσύνη του Θεού, ο Ισραήλ απομακρύνθηκε από Αυτόν πολλές φορές (Λευιτ. κς΄, Δευτ. κη΄). Ο Θεός απεικονίζεται στοργικός προς τον Ισραήλ όπως ο άνδρας αγαπάει τη γυναίκα του. Το βιβλίο του προφήτη Ωσηέ απεικονίζει έντονα την πιστότητα του Θεού απέναντι στην κατάφωρη απιστία και απόρριψη. Η συνεχιζόμενη συγχώρηση του Θεού αποκαλύπτει το χαρακτήρα Του της ανεπιφύλακτης αγάπης.
Αν και ο Θεός επέτρεψε στο λαό Ισραήλ να γνωρίσει τις συμφορές ως αποτέλεσμα της απιστίας τους – σε μια προσπάθεια να διορθώσει τη διαγωγή τους – τους περιέβαλε όμως με το έλεός Του. Τους βεβαίωσε: «Συ είσαι ο δούλος μου, εγώ σε έκλεξα και δεν θέλω σε απορρίψει. Μη φοβού, διότι εγώ είμαι μετά σου. Μη τρόμαζε διότι εγώ είμαι ο Θεός σου. Σε ενίσχυσα, μάλιστα σε εβοήθησα, μάλιστα σε υπερασπίσθην διά της δεξιάς της δικαιοσύνης μου» (Ησ. μα΄9,10). Παρά την απιστία τους, Αυτός τρυφερά υποσχέθηκε: «Εάν δε ομολογήσωσι την ανομίαν αυτών και την ανομίαν των πατέρων αυτών διά την παράβασιν αυτών την οποίαν παρέβησαν εναντίον μου … εάν τότε ταπεινωθή η καρδία αυτών η απερίτμητος, και δεχθώσι τότε την τιμωρίαν της ανομίας αυτών, τότε θέλω ενθυμηθή την διαθήκην μου την προς τον Ιακώβ … την προς τον Ισαάκ … την προς τον Αβραάμ» (Λευιτ. κς΄40-42, Ιερ. γ΄12).
Ο Θεός υπενθυμίζει στο λαό Του τη λυτρωτική στάση Του: «Ισραήλ, δεν θέλεις λησμονηθή υπ’εμού. Εξήλειψα ως πυκνήν ομίχλην τας παραβάσεις σου, και ως νέφος τας αμαρτίας σου. Επίστρεψον προς εμέ, διότι εγώ σε ελύτρωσα» (Ησ. μδ΄21,22). Καθόλου παράξενο που λέει: «Εις εμέ εμβλέψατε και σώθητε, πάντα τα πέρατα της γης, διότι εγώ είμαι ο Θεός και δεν υπάρχει άλλος» (Ησ. με΄22).
Θεός Σωτηρίας και Εκδίκησης. Η περιγραφή του Θεού στην Παλαιά Διαθήκη ως Θεός εκδίκησης πρέπει να κατανοηθεί από τα συμφραζόμενα της καταστροφής του πιστού λαού Του από τους ασεβείς. Με την έκφραση «η ημέρα του Κυρίου» οι προφήτες αποκαλύπτουν τις ενέργειες του Θεού υπέρ του λαού Του στα τέλη των αιώνων. Αυτή είναι μια ημέρα σωτηρίας για το λαό Του αλλά και μια ημέρα εκδίκησης για τους εχθρούς του λαού Του οι οποίοι θα καταστραφούν. «Είπατε προς τους πεφοβημένους την καρδίαν, Ισχύσατε, μη φοβείσθε, Ιδού ο Θεός σας θέλει ελθεί και θέλει σας σώσει» (Ησ. λε΄4).
Πατέρας Θεός. Απευθυνόμενος στον Ισραήλ, ο Μωυσής αναφέρεται στο Θεό ως τον Πατέρα τους ο οποίος τους λύτρωσε: «Δεν είναι αυτός ο πατήρ σου όστις σε εξηγόρασε;» (Δευτ. λβ΄6). Διαμέσου της λύτρωσης ο Θεός υιοθέτησε τον Ισραήλ ως παιδί Του. Ο προφήτης Ησαΐας έγραψε: «Κύριε, συ είσαι ο Πατήρ ημών» (Ησ. ξδ΄8, ξγ΄16). Μέσω του Μαλαχία ο Θεός βεβαιώνει: «Εγώ είμαι πατήρ» (Μαλ. α΄6). Και αλλού ο Μαλαχίας αναφέρει την πατρότητα του Θεού στο ρόλο Του ως Δημιουργού: «Δεν είναι είς πατήρ πάντων ημών; Δεν έπλασεν ημάς είς Θεός;» (Μαλ. β΄10). Ο Θεός είναι ο Πατέρας μας και με τη δημιουργία και με τη λύτρωση. Τι ένδοξη αλήθεια!
