Ποιος είναι ο άγιος Βασίλης; Ποια, η ιστορική πραγματικότητα πίσω από τον μύθο του;

Η αλήθεια, πάντα έχει κάτι να μας διδάξει.

Είναι απίστευτο αλλά πραγματικό το γεγονός της δεσποτικής παρουσίας του άγιου Βασίλη τις ημέρες των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς. Αρκετές δεκαετίες τώρα, μικροί και μεγάλοι, έχουν συνδέσει τις ημέρες των γιορτών με αυτή την διάσημη πλέον φιγούρα του χοντρούλη και χαρούμενου γεράκου, με την γνωστή σε όλους κόκκινη αμφίεση, τα ροδαλά μάγουλα και τη πλούσια λευκή γενειάδα.

Τα μικρά παιδιά, περιμένουν με ανυπομονησία τα δώρα που θα τους φέρει, ενώ η παρουσία του άγιου Βασίλη κατακλύζει το ραδιόφωνο, την τηλεόραση και τους κινηματογράφους με ατελείωτα τραγούδια, και πάρα πολλές ταινίες, που έχουν ως κεντρικό ήρωα, τον καλοσυνάτο γέροντα που οδηγεί ένα ιπτάμενο έλκηθρο με τη βοήθεια μαγικών ταράνδων. Όλα αυτά βεβαίως και είναι γνωστά σε όλους και ίσως μάλιστα να υπάρχουν πολλά υπαρκτά πρόσωπα, που αγνοεί ο κόσμος, αλλά τον άγιο Βασίλη τον ξέρουν όλοι.

Μα όλοι! Ακόμα και σε μη Χριστιανικές χώρες, όπου τα Χριστούγεννα δεν υφίστανται σαν γιορτή, όλοι, ή σχεδόν όλοι γνωρίζουν καλά το περιβόητο αυτό πρόσωπο και οτιδήποτε το αφορά και το χαρακτηρίζει. Αν κάνει κανείς μια αναζήτηση στο διαδίκτυο με τίτλο «santa claus» θα βρει πάνω από ογδόντα επτά εκατομμύρια αποτελέσματα, σχετικά με το συγκεκριμένο πρόσωπο, ενώ η μορφή του, πρωταγωνιστεί σε σχεδόν όλες τις διαφημίσεις οποιουδήποτε είδους, του λεγόμενου δυτικού κόσμου από τα μέσα του Νοεμβρίου έως και τις αρχές του Ιανουαρίου.

Θα μπορούσαμε να πούμε πάρα πολλά σχετικά με τις εκφάνσεις του φαινομένου που λέγεται άγιος Βασίλης μα είναι περιττό. Όλοι μας, ζούμε κάθε χρόνο με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους αυτές τις εκφάνσεις. Σε γενικές γραμμές πάντως, μιλάμε για ένα παγκόσμιο και γιγαντιαίας έκτασης πραγματικό φαινόμενο, που είναι χρήσιμο να το ξεκαθαρίσουμε από κάθε άποψη. Να διαχωρίσουμε δηλαδή την πραγματικότητα από τον μύθο και να καταλήξουμε σε κάποιο συμπέρασμα που ενδεχομένως να μας είναι χρήσιμο.

Το βασικό που πρέπει να αναφέρουμε, είναι το ιστορικά πραγματικό. Για παράδειγμα στην ανατολική εκκλησία, το πρόσωπο που συνδέεται με τον μύθο του άγιου Βασίλη, είναι ο μέγας Βασίλειος, που έζησε στην Καππαδοκία, διετέλεσε επίσκοπος της Καισαρείας και πέθανε στις 31 Δεκεμβρίου του 378 μ.Χ. Οι πληροφορίες που έχουμε για τη ζωή του, μιλάνε για έναν άνθρωπο όχι μόνο θεωρητικό θεολόγο αλλά και μάχιμο υπερασπιστή των αδυνάτων βάση του ενδιαφέροντος που έδειξε για τους δούλους, τους φτωχούς, την ελάφρυνση της φορολογίας, αλλά και την κάθε είδους φιλανθρωπία.

Ο μέγας Βασίλειος φέρεται να ήταν αδύνατος, μελαχρινός, γελαστός, με μαύρα γένια και σμιχτά φρύδια. Από την άλλη, στη δύση, το πρόσωπο του σημερινού άγιου Βασίλη έχει ταυτιστεί με τον άγιο Νικόλαο. Έναν άνθρωπο εξαιρετικά γενναιόδωρο. Στην ιστορία του, οι λαοί του βορά, έχουν προσθέσει στοιχεία δικών τους παραδόσεων (τάρανδοι, έλκηθρο κλπ). Ο άγιος Νικόλαος πέθανε στις 6 Δεκεμβρίου του 343 μ.Χ. Γεννημένος στην Λυκία από εύπορους γονείς, έλαβε άριστη μόρφωση, ωστόσο έμεινε ορφανός σε νεαρή ηλικία αλλά και κληρονόμος μιας μεγάλης περιουσίας. Ως αρχιεπίσκοπος είχε σημαντικό φιλανθρωπικό έργο, τον ακολουθούν φήμες θαυματουργικών θεραπειών, ενώ κατά τους διωγμούς του Διοκτηλιανού υπέστη βασανιστήρια. Εδώ τελειώνει η ιστορική πραγματικότητα και αρχίζει ο μύθος.

Τον 17ο αιώνα, Ολλανδοί καλβινιστές, μεταναστεύοντας στην Αμερική, «παίρνουν μαζί τους» τον άγιο Νικόλαο σαν πρότυπο και εκεί γίνεται πλέον Saint Nick και Santa Claus. Στα 1870 η μορφή του αγίου Νικολάου συναντάται και στην Βρετανία, εκεί καταφέρνει να συγχωνευτεί με τον σκανδιναβικής προέλευσης πατέρα των Χριστουγέννων και έτσι γεννιούνται μύθοι, θρύλοι και τραγούδια.

Μεταφερόμενος στην Αμερική απ’ όλους αυτούς τους ευρωπαίους μετανάστες όπως είναι φυσικό, ο άγιος Βασίλης αλλάζει μορφή αποκτώντας αμερικάνικα χαρακτηριστικά. Ονομάζεται Saint Nick, ή Santa Claus, ή Father Christmas και δεν μπορεί πλέον να ζει στις πλαγιές του Ροβανιέμι, του Άσπεν ή του Βερμόντ, έτσι μετακομίζει κάπου στο Βόρειο Πόλο. Σε κάθε μια από αυτές τις αναπαραστάσεις του άγιου Βασίλη του παλαιού κόσμου, το κουστούμι δεν φέρει κανένα σημάδι κόκκινου. Ιδιαίτερα στην περίπτωση της Σκανδιναβικής εκδοχής.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες φέρεται πως οι Ολλανδοί αρχικά είναι οι πρώτοι που διαδίδουν την ιδέα του άγιου Βασίλη, Santa Klaas και ο άγιος βασίζεται σε έναν από τους δικούς τους Αρχιεπισκόπους. Ο Santa Klaas έδωσε τη φόρμα και τη μορφή στον σημερινό μύθο του άγιου Βασίλη και διαδόθηκε η φήμη του ως αυτός που φέρνει τα δώρα. Οκτώ ιπτάμενοι τάρανδοι που ζουν κοντά στον Βόρειο Πόλο, μεταφέρουν τις γεμάτες με δώρα κάλτσες που έρχονται στα παιδιά μέσα από τις καμινάδες των σπιτιών. Όμως η πλήρης οπτική εικόνα του άγιου Βασίλη αργεί να διαμορφωθεί, αυτή την βλέπουμε πολύ αργότερα με την ίδρυση της Coca Cola. Ο σημερινός άγιος Βασίλης είναι δημιούργημα του αγγλοσαξονικού κόσμου και βεβαίως απηχεί την νοοτροπία του.

Η σημερινή μορφή του άγιου Βασίλη έγινε δημοφιλής με το ποίημα «A Visit from St. Nicholas» (Μια επίσκεψη από τον Άγιο Νικόλαο) που δημοσιεύτηκε το 1823. Η οπτικοποιημένη εκδοχή πρωτοεμφανίστηκε στο περιοδικό «Harper’s Weekly» το 1863. Συμμετοχή στην δημοφιλία είχε και το παιδικό βιβλίο «The Life and Adventures of Santa Claus» του 1902. Η White Rock Beverages ήταν μια εταιρία αναψυκτικών που τον χρησιμοποίησε το 1915 για να πουλήσει μεταλλικό νερό, και το 1923 τζίντζερ-έιλ.

Το 1931 η γνωστή αμερικάνικη εταιρεία αναψυκτικών Coca-Cola παρουσίασε τον άγιο Βασίλη με πρωτοχρονιάτικα δώρα τα προϊόντα της εταιρείας στα χρώματα βεβαίως εκείνης. Η διαφήμιση αυτή υπήρξε εμπορικά τόσο επιτυχής που έμελλε να γίνει σήμα δημοτικότητάς της ανά τον κόσμο. Η μακρόχρονη χρήση του σε διαφημίσεις της Coca-Cola παγίωσε την εμφάνισή του και ειδικά τα κόκκινα ρούχα.

Πως έφθασε όμως ο άγιος Βασίλης στην σημερινή εικόνα του; Πως έγινε; Δεν είναι πολύ διαδεδομένο αλλά ούτε και μυστικό. Κάποιοι θα μας κατηγορήσουν ίσως, πως καταστρέφουμε ένα παιδικό όνειρο, μα η αλήθεια είναι πάντα πιο σημαντική και πιο χρήσιμη από ένα ψέμα. Όσο όμορφο κι αν είναι. Την εικόνα λοιπόν του γνωστού πια σε όλους μας, άγιου Βασίλη, σχεδίασε ο Σουηδός Haddon Sundblom για την εταιρία, Coca Cola.

Στόχευε ακριβώς στις διαθέσεις των καταναλωτών, μιλούσε στις καρδίες τους ανοίγοντας έτσι τον δρόμο για έναν άγιο Βασίλη παγκοσμιοποιημένο. Ένας συνταξιούχος πωλητής της εταιρίας ονόματι Lou Prentice, μοντελοποίησε τον άγιου Βασίλη παίρνοντας στοιχεία από τον Sundblom, πείθοντας ταυτόχρονα την Coca Cola να τον προσλάβει για να συνεχίσει να φτιάχνει τις διαφημιστικές εκστρατείες μ’ αυτό το μοντέλο για τα επόμενα 35 χρόνια. Έτσι οργανώθηκε μια κατά μέτωπο επίθεση στην αγορά έχοντας σαν βασικό προπαγανδιστή τη φιγούρα του άγιου Βασίλη μαζί με το μπουκάλι της Coca Cola.

Οι διαφημίσεις στα περιοδικά και στις εφημερίδες έφεραν ιδιαίτερα αποτελέσματα, λαμβάνοντας υπόψη ότι λειτουργούσαν όπως η σημερινή τηλεόραση. Επιπλέον η Coca Cola δημιούργησε μια πατέντα για το χρώμα της, αυτό το φωτεινό κόκκινο που χρησιμοποιεί στο χρώμα της συσκευασίας της αλλά και στο χρώμα του κουστουμιού του άγιου Βασίλη. Ο κάθε καλλιτέχνης που προσλάμβανε η εταιρεία για την προώθηση του προϊόντος, έπρεπε να χρησιμοποιεί αυτό το χρώμα που θα σηματοδοτούσε στους καταναλωτές το συσχετισμό του κόκκινου της κόκα κόλα και φυσικά αυτού του άγιου Βασίλη. Στις μέρες μας ο άγιος Βασίλης είναι πανταχού παρών και η Coca Cola το ίδιο και φυσικά κανείς πλέον δεν θυμάται πως κάποτε αυτά τα δύο ήταν στενά συνδεδεμένα…!

Σε μερικές περιπτώσεις η Coca Cola αναβιώνει τον άγιο Βασίλη του Sundblom σ’ ένα αφιερωματικό προφίλ στους αφοσιωμένους της καταναλωτές, αλλά η πραγματική ιστορία πολύ σπάνια λέγεται. Όπως καταλήγει και ο συγγραφέας Mark Pendergrast στο έργο του «Για τον Θεό, την πατρίδα και την Coca Cola», πριν από τις εικονογραφήσεις του Sundblom ο άγιος των Χριστουγέννων παριστάνεται σε διάφορες εκδοχές φορώντας μπλε, πράσινο, κίτρινο ή και κόκκινο.

Μετά τις διαφημίσεις του αναψυκτικού, ο άγιος Βασίλης θα είναι για πάντα ο χοντρούλης, πάντα ακούραστος και ευτυχισμένος άνθρωπος, με την μεγάλη ζώνη και με τις μαύρες του μπότες και θα φοράει πάντα το κόκκινο της Coca Cola. Όπως είναι φυσικό, η ιστορία του φαινομένου του άγιου Βασίλη, φαντάζει απίστευτη μα είναι πραγματική. Ο σημερινός άγιος Βασίλης που όλοι γνωρίζουμε και που όλοι βλέπουμε και ακούμε καθημερινά μέσα από όλα τα μέσα ενημέρωσης αλλά και ψυχαγωγίας, δεν είναι άλλο παρά ένα δημιούργημα μιας κολοσσιαίας πλέον Αμερικανικής πολυεθνικής εταιρίας, που έμελε να αποτελέσει τεράστια εμπορική επιτυχία για την ίδια αλλά και έναν πανίσχυρο μύθο που βρίσκεται σήμερα στις καρδιές εκατομμυρίων παιδιών σε όλο τον κόσμο, όπως επίσης και στην εμπορική εορταστική περίοδο.

Αυτό το άρθρο οπωσδήποτε δε γράφτηκε για να καταφερθεί στον οποιονδήποτε ή σε οτιδήποτε. Αυτό που προσπαθήσαμε μέσα από την αποτύπωση του μύθου αλλά και της πραγματικότητας, είναι να θυμηθούμε αλλά και θυμίσουμε ο ένας στον άλλο, πως πέρα από όμορφα έθιμα, ευχάριστες παραδόσεις και ωραία παιδικά παραμύθια, η ουσία βρίσκεται στην πραγματική σημασία που έχουν οι μέρες των Χριστουγέννων.

Μέρες που (όπως και κάθε άλλη άλλωστε) καλούμαστε να σκεφτούμε πόσο σημαντική ήταν και είναι για όλους μας η γέννηση του Ιησού, αλλά και ποια είναι η δική μας υποχρέωση απέναντι και σε Εκείνον αλλά και στον συνάνθρωπο μας. Ας σκεφτούμε πως το νόημα των ημερών βρίσκεται στα λόγια Του Χριστού. Μας ζήτησε ένα πολύ συγκεκριμένο πράγμα που αν όλοι το εφαρμόζαμε, αυτός ο κόσμος θα έμοιαζε με παράδεισο. «Καινούργια εντολή σάς δίνω: Να αγαπάτε ο ένας τον άλλον• όπως εγώ σας αγάπησα, κι εσείς να αγαπάτε ο ένας τον άλλον» (Ιωάννης 13:34).

Συχνά, οι άνθρωποι μαλώνουν αυτές τις μέρες, γιατί θεωρούν απαράδεκτα κάποια έθιμα. Άλλοι πάλι αντιδρούν, υπερασπιζόμενοι αυτά τα έθιμα. Αντί να αναλωνόμαστε όμως σε μάταιες έριδες, ας θυμηθούμε τα παραπάνω λόγια Του Ιησού, γιατί η γέννηση του Χριστού είναι αυτό ακριβώς. Απόδειξη της Θεϊκής αγάπης για τον άνθρωπο.

(Πηγές: Βικιπαίδεια, ηλ. περιοδικό Ζενίθ)

Βιβλικός επισκέπτης