Τι είναι μόδα; Πως επηρεάζει τον σύγχρονο άνθρωπο; Τι σκοπούς εξυπηρετούν οι κάθε λογής τάσεις της μόδας και ποια θα πρέπει να είναι η στάση μας απέναντι σε αυτό το φαινόμενο;

Η μόδα δεν είναι πάντα κάτι απλό και αθώο. Για να μπορέσουμε να ρίξουμε φως στο ιδιαίτερο αυτό φαινόμενο της εποχής, θα πρέπει πρώτα να ξεκαθαρίσουμε το τι είναι τελικά η μάδα. Μόδα δεν είναι τίποτε άλλο παρά η παροδική συνήθεια που για ορισμένο χρονικό διάστημα γενικεύεται σε μεγάλο φάσμα της κοινωνίας, σε ότι αφορά την ενδυμασία, την κόμμωση, τη μουσική και πάρα πολλούς άλλους τομείς της καθημερινής μας ζωής.

Όπως πολύ σωστά είχα διαβάσει κάποτε, η μόδα είναι ένα πολυσύνθετο φαινόμενο που καθρεφτίζει τις κατευθύνσεις και τις εξελίξεις μιας κοινωνίας σε μια ορισμένη ιστορική περίοδο. Ένα ερώτημα που εύλογα γεννάται φυσικά, είναι το ποιο ρόλο παίζει η μόδα. Τι σκοπό έχει. Ο ρόλος της είναι να εισάγει στην κοινωνία, με τη γρήγορη μετάδοση και αφομοίωση, νέες συμπεριφορές και πεποιθήσεις. Κάπου εδώ αρχίζει να σοβαρεύει το πράγμα.

Υπάρχει όμως και συνέχεια στις σκέψεις και την ουσία του τι είναι μόδα. Η μόδα αποτελεί αντανάκλαση των κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών και ενσαρκώνει το πνεύμα της κάθε εποχής. Άρα; Είναι προφανές. Η μόδα δεν είναι ποτέ η ίδια. Αν ήταν, δε θα μιλούσαμε άλλωστε για μόδα. Κοινός αποδεκτή είναι και η παρακάτω ερμηνεία της μόδας που λέει πως, τα τελευταία χρόνια η μόδα παρουσιάζει αναρίθμητες πλευρές. Μέσα απ’ αυτήν μπορούμε να σκιαγραφήσουμε την εξέλιξη των εθίμων, των ιδεών, του τρόπου ζωής, της υλικής και της ηθικής κατάστασης της κοινωνίας γενικά.

Όπως πολύ εύκολα μπορεί να συμπεράνει κάποιος μετά από μια πρώτη ανάγνωση του τι είναι μόδα, δε μιλάμε για κάτι απλοϊκό ή σχετιζόμενο αποκλειστικά και μόνο με τα ρούχα που έχουμε στην ντουλάπα μας, αλλά το θέμα έχει αρκετά μεγαλύτερες προεκτάσεις. Όταν μιλάμε για κάτι μοντέρνο, δεν μιλάμε αφηρημένα. Ο χαρακτηρισμός «μοντέρνος» αποδίδεται τόσο σε αντικείμενα όσο και σε αντιλήψεις και το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει ότι η μόδα αποτελεί σημαντικό κεφάλαιο του σύγχρονου ανθρώπου και ειδικότερα του νέου. Σε αυτό το σημείο αρχίζει να αποκαλύπτεται και η επικινδυνότητα (χωρίς υπερβολή) της μόδας.

Ο νέος είναι το εύκολο θύμα της μόδας γιατί κολακεύει τη φιλαρέσκειά του, προσφέροντάς του την αίσθηση της διάκρισης και της επιβεβαίωσης. Δηλαδή; Μιλάμε ουσιαστικά για ένα είδος δόξας. Η αξία και η αναγνώριση ενός ατόμου, εξαρτάται (ιδιαίτερα στις νεαρές ηλικίες) και από το ντύσιμο του. Το μοδάτο ντύσιμο αναγνωρίζεται από τον περίγυρο και ουσιαστικά ξεχωρίζει κάποιος και βρίσκει την αποδοχή σε πολλά επίπεδα, ανάλογα με το τι φοράει και όχι ποιος είναι. Ο νέος θέλει να διακρίνεται ανάμεσα στους άλλους και πιστεύει πως μέσω της μόδας, θα το κατορθώσει.

Ίσως αρχικά να μοιάζει αστείο ή ασήμαντο αλλά δεν είναι. Ας μη γελιόμαστε. Μέσα από το «κουστουμάκι» της μόδας, ξεπετάγεται μια κενοδοξία. Ο νέος που όπως είπαμε πριν, σαν εύκολο θύμα, υπακούει τυφλά στη μόδα, κάπου γίνεται κενόδοξος και ίσως χωρίς πάντα να το καταλαβαίνει. Τι σημαίνει αυτό ουσιαστικά; Χάνει κάτι πολύ σημαντικό που ο Θεός σωστά θεωρεί πως πρέπει να μας χαρακτηρίζει. Την ταπεινότητα. Όχι με την γελοία έννοια που της αποδίδουν ορισμένοι, αλλά με την ουσιαστική. Αυτήν που δίδαξε και ο ίδιος ο Χριστός. Είναι βέβαιο πως όταν κάποιος χάνει την ταπεινότητα του και επιζητεί τη δόξα, δε θα αρκεστεί στα κολακευτικά σχόλια για το ντύσιμο του αλλά θα επιδιώξει την ικανοποίηση της κάθε είδους «δόξας» από τον περίγυρο του, ακολουθώντας πάντα πιστά την μόδα, όσο παράλογη ή γελοία κι αν γίνεται αυτή συχνά. Η μόδα έχει πολλά παρακλάδια και ένα από τα πιο δυνατά είναι η δόξα. Όλοι θέλουν να δοξαστούν. Να γίνουν διάσημοι. Να περπατούν στο δρόμο και να τους αναγνωρίζουν. Αυτό δεν είναι απλά μια επιθυμία που έχουν ορισμένοι, (λίγοι ή πολλοί είναι άλλο θέμα) αλλά πλέον έχει γίνει κι αυτό μια μόδα.

Προφανώς το θέμα της δόξας που πολλοί άνθρωποι αναζητούν, είναι ένα άλλο θέμα, μα σαν παρακλάδι της μόδας, καλό είναι να το έχουμε στο πίσω μέρος του μυαλού μας και να θυμόμαστε πως δεν είναι καλό για τον άνθρωπο να την επιζητεί. Ας μη ξεχνάμε τα λόγια του Ιησού που ειπώθηκαν βεβαίως για διαφορετικό λόγο αλλά έχουν τον ίδιο πυρήνα σαν νόημα. «Πώς μπορείτε εσείς να πιστέψετε, οι οποίοι παίρνετε δόξα ο ένας από τον άλλον, και δεν ζητάτε τη δόξα, εκείνη από τον μόνο Θεό;» (Ιωάννης 5:44). Θα αναφερθούμε αναλυτικά στο θέμα της δόξας σε ένα επόμενο άρθρο μας αλλά για την ώρα ας κρατήσουμε τα λόγια αυτά του Ιησού, σχετικά με το θέμα, όσο αθώο κι αν μας φαίνεται με την πρώτη ματιά.

Η μόδα πάντως όπως έχει εξελιχτεί, αντικειμενικά έχει επιπτώσεις και μάλιστα σοβαρές. Ίσως κάποτε, πριν από πολλά χρόνια που η ίδια η κοινωνία ήταν σαφώς πιο απλοϊκή και διαφορετική σε πολλά επίπεδα, να μην είχε το φαινόμενο, την μορφή που έχει σήμερα. Εμείς όμως ζούμε στο σήμερα και πρέπει να δώσουμε μεγαλύτερη προσοχή στις πραγματικές διαστάσεις που έχει αποκτήσει πλέον η μόδα, η οποία έχει φτάσει στο αποκορύφωμά της και έχει μπει ολοκληρωτικά στη ζωή μας. Δυστυχώς, η επιρροή της στις μάζες δεν είναι καθόλου εποικοδομητική. Έχει κυριαρχήσει το εφήμερο και το παράλογο. Τα δυο τελευταία κανείς ορθά σκεπτόμενος δε μπορεί να τα αρνηθεί. Κυριαρχεί όντως το εφήμερο, αφού βλέπουμε πως με μεγάλες ταχύτητες η εκάστοτε μόδα μεταβάλλεται και μάλιστα σε σημείο που το μοδάτο του πριν μόλις ένα μήνα, να θεωρείται συχνά σήμερα ντεμοντέ.

Από την άλλη βλέπουμε καθαρά πως πράγματι κυριαρχεί το παράλογο. Αν γυρίσεις και κοιτάξεις γύρω σου, θα δεις σχεδόν παντού τον παραλογισμό της μόδας που έχει επεκταθεί και πέρα από τα στενά όρια της ενδυμασίας. Οι… τάσεις της μόδας, συχνά εξευτελίζουν κυριολεχτικά τον άνθρωπο και άλλοτε τον βάζουν σε πραγματικούς κινδύνους. Σχετικά με την ενδυμασία, είναι φανερός ο παραλογισμός. Οι μεγάλοι οίκοι μόδας (και όχι μόνο) ασκούν επάνω μας ένα είδος τυραννικής επιβολής, την οποία επιτυγχάνουν μέσω της τηλεόρασης και των άλλων μέσων μαζικής ενημέρωσης. Αυτό σταδιακά έχει ως αποτέλεσμα την έλλειψη καλαισθησίας και ταυτόχρονα ισοπεδώνει τις ατομικές ιδιαιτερότητες και τις προσωπικές προτιμήσεις, κάνοντάς τον καθένα δέσμιο των τάσεων που επικρατούν. Μιλάμε για μια εξάλειψη της προσωπικότητας δηλαδή και μια χειραγώγηση όχι του ενός ξεχωριστά αλλά της μάζας πλέον.

Παρατηρούμε καθημερινά να εμφανίζονται εξωφρενικές τάσεις της μόδας που είτε γελοιοποιούν εντελώς τον άνθρωπο είτε τον θέτουν (χωρίς υπερβολή) σε κινδύνους, προτρέποντας τον να κάνει ένα σωρό ακατανόητες και επικίνδυνες ενέργειες, με αποτέλεσμα να αυξάνονται τα περιστατικά τραυματισμών, ψυχικών νόσων και θανάτων. Μια μικρή περιήγηση στο διαδίκτυο αρκεί για να διαπιστώσει κανείς του λόγου το αληθές. Ουκ ολίγα καταγεγραμμένα περιστατικά αποδεικνύουν πως τελικά η μόδα δεν είναι και τόσο αθώα κατάσταση. Ο λόγος γι αυτό είναι πως το φαινόμενο της μόδας δεν σχετίζεται πλέον μόνο με την ενδυμασία, όπως είπαμε και πριν, αλλά έχει επεκταθεί στο τι πιστεύει κανείς, τι ψηφίζει, τι λέει και γενικότερα τι επιλέγει. Σοβαρά θέματα προς αντιμετώπιση όπως π.χ η αστρολογία, η ομοφυλοφιλία και η κάθε μορφής βία, λανσάρονται καθημερινά ως πρότυπα, επηρεάζοντας εκατομμύρια ανθρώπους όχι μόνο να τα αποδεχτούν αλλά και να τα εφαρμόσουν.

Πως επιτυγχάνονται όλα αυτά; Πολύ απλά. Μέσω επωνύμων προσώπων, όπως για παράδειγμα ηθοποιών και τραγουδιστών, ενισχύονται αμφισβητούμενα πρότυπα συμπεριφοράς, που αποδέκτες έχουν συνήθως τους νέους. Επίσης, ένα άλλο μειονέκτημα της σύγχρονης μόδας είναι η κερδοσκοπία σε βάρος του καταναλωτικού κοινού. Για παράδειγμα ένα ρούχο που αντικειμενικά η αξία του είναι πολύ χαμηλή, μπορεί να πωλείται ακριβά μόνο και μόνο για το γεγονός ότι φοριέται πολύ και συμβαδίζει με τις νέες τάσεις. Είναι γεγονός πως οι περισσότερες προσταγές της μόδας, εκτός των άλλων αποσκοπούν και στην αισχροκέρδεια. Για παράδειγμα ενώ μπορεί κάποιος να επικοινωνήσει με ένα κινητό τηλέφωνο «χ» αξίας, κατευθυνόμενος από τη μόδα, αγοράζει ένα κινητό με αξία πολλαπλάσια της «χ» με συνέπεια να στερείται συχνά κάτι πιο σημαντικό και χωρίς κανένα ουσιαστικό όφελος.

Συμπερασματικά, η επίδραση της μόδας στον άνθρωπο μπορεί να έχει άσχημες συνέπειες. Έχει λεχθεί πολύ σωστά πως ο καθένας προσπαθεί να βρίσκεται μέσα στο πλαίσιο των προσταγών της μόδας για να μην θεωρηθεί οπισθοδρομικός, είτε συμφωνεί μ’ αυτές είτε όχι. Έτσι ασκείται πάνω του ένα είδος ψυχολογικού εξαναγκασμού που συντελεί άμεσα στην απώλεια της αυτοπεποίθησης και τον μιμητισμό, μέχρι και την αλλοτρίωση της συνείδησής του. Κατ’ αυτόν τον τρόπο υποβιβάζεται η αυτοτέλεια του κάθε ατόμου (το ανεξάρτητο του χαρακτήρα του δηλαδή) και υποβαθμίζεται η κρίση του. Έτσι καταλήγουμε να ανήκουμε όλοι σε ένα ομοιόμορφο σύνολο ανθρώπων, στο οποίο δεν διαφέρει ο ένας από τον άλλο, έχουμε όλοι τα ίδια πρότυπα και κοινούς στόχους και οδηγούμαστε από τη βιομηχανοποιημένη μαζική κουλτούρα.

Από τη στιγμή λοιπόν που καταλαβαίνουμε τις πραγματικές διαστάσεις αλλά και τους αντικειμενικούς σκοπούς της μόδας, είναι καλό να σκεφτούμε σε τι λέμε ναι και σε τι όχι. Χωρίς καμία διάθεση να δαιμονοποιήσουμε τα πάντα, είναι απαραίτητο να ξεκαθαρίσουμε πως η μόδα με την σημερινή της μορφή, σε πάρα πολλά σημεία δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή, πόσο μάλλον να ακολουθηθεί. Ειδικά για τον άνθρωπο εκείνο που πιστεύει στον Ιησού, η στάση του απέναντι στο ρεύμα του κόσμου είναι εύκολο να καθοριστεί.

Η μόδα και γενικότερα το κοσμικό σύστημα, έχουν σαφείς σκοπούς που μόνο αγαθές δεν είναι, είτε μας αρέσει αυτό είτε όχι. Κι αφού η πραγματικότητα είναι αυτή, ας θυμόμαστε τα λόγια της Αγίας Γραφής: «Και μη συμμορφώνεστε με τούτο τον αιώνα, αλλά μεταμορφώνεστε διαμέσου της ανακαίνισης του νου σας, ώστε να δοκιμάζετε τι είναι το θέλημα του Θεού, το αγαθό και ευάρεστο και τέλειο» (Ρωμαίους 12:2).

Βιβλικός επισκέπτης