ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 10 - ΤΟ ΒΔΕΛΥΓΜΑ ΤΗΣ ΕΡΗΜΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΑΝΙΗΛ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12
Το βδέλυγμα της ερήμωσης είναι ένα από τα πιο σημαντικά σημεία που έδωσε ο Χριστός για να βοηθήσει τους μαθητές Του να αναγνωρίσουν και να κατανοήσουν τα γεγονότα των έσχατων ημερών. Είπε: “Όταν, λοιπόν, δείτε το βδέλυγμα της ερήμωσης, για το οποίο μίλησε ο προφήτης Δανιήλ, να στέκεται στον άγιο τόπο, (εκείνος που διαβάζει, ας καταλαβαίνει). Τότε, αυτοί που βρίσκονται στην Ιουδαία ας φεύγουν προς τα βουνά… Επειδή, τότε θα υπάρχει μεγάλη θλίψη, που δεν έγινε από την αρχή του κόσμου μέχρι σήμερα, ούτε θα ξαναγίνει.” (Ματθαίον 24:15-21).
Σε αυτή την περικοπή ο Χριστός αναφέρεται στη “μεγάλη θλίψη” (ο Δανιήλ την αναφέρει ως “ο καιρός της θλίψης”) που παρουσιάζεται στο Δανιήλ κεφάλαιο 12.[1] Ο Δανιήλ στο ενδέκατο κεφάλαιο περιγράφει έναν πόλεμο μεταξύ του βασιλιά του Βορρά και του βασιλιά του Νότου που διαρκεί 2500 χρόνια, από την περίοδο της Περσικής αυτοκρατορίας μέχρι “τον έσχατο καιρό”, όταν θα γίνει η τελευταία μεγάλη μάχη. “Και κατά τον καιρό εκείνο θα εγερθεί ο Μιχαήλ[2]… και θα είναι καιρός θλίψης, που ποτέ δεν έχει γίνει αφότου υπήρξε έθνος, μέχρις εκείνον τον καιρό και κατά τον καιρό εκείνο ο λαός σου θα διασωθεί, κάθε ένας που θα βρεθεί γραμμένος μέσα στο βιβλίο. Και πολλοί απ’ αυτούς που κοιμούνται μέσα στο χώμα της γης, θα σηκωθούν, οι μεν σε αιώνια ζωή…” (Δανιήλ 12:1,2). Η σχέση που παρουσιάζει ο Δανιήλ μεταξύ του “καιρού θλίψης που ποτέ δεν έχει γίνει” και της ανάστασης μας δείχνει ότι το βδέλυγμα της ερήμωσης στο οποίο αναφέρεται ο Χριστός, που ήταν σημείο για το λαό του Θεού “να φεύγουν προς τα βουνά” και θα συμβεί ακριβώς πριν “τη μεγάλη θλίψη”, συμβαίνει στη διάρκεια “του έσχατου καιρού” πριν τη Δευτέρα Παρουσία και την ανάσταση των δικαίων.
Ωστόσο, αν συγκρίνουμε το Ματθαίον κεφάλαιο 24 με την αντίστοιχη περικοπή στο Λουκάν κεφάλαιο 21, δεν βρίσκουμε μόνο ένα στοιχείο για το τι είναι το βδέλυγμα της ερήμωσης, αλλά ότι εφαρμόζεται σε περισσότερα από ένα γεγονότα. Ο Χριστός είπε: “Και όταν δείτε την Ιερουσαλήμ περικυκλωμένη από στρατόπεδα, τότε γνωρίστε ότι πλησίασε η ερήμωσή της. Τότε, αυτοί που είναι στην Ιουδαία ας φεύγουν στα βουνά… θα είναι μεγάλη στεναχώρια επάνω στη γη, και οργή ενάντια σε τούτο τον λαό. Και θα πέσουν με στόμα μάχαιρας, και θα φερθούν αιχμάλωτοι, σε όλα τα έθνη και η Ιερουσαλήμ θα είναι πατούμενη από τα έθνη, μέχρις ότου εκπληρωθούν οι καιροί των εθνών.” (Λουκάν 21:20-24). Αυτό το εδάφιο είναι προφανές ότι αναφέρεται στην καταστροφή της Ιερουσαλήμ που συνέβη το 70 μ.Χ. Ας το συγκρίνουμε με το Ματθαίον 24:15,16:
“Και όταν δείτε την Ιερουσαλήμ περικυκλωμένη από στρατόπεδα, τότε γνωρίστε ότι πλησίασε η ερήμωσή της. Τότε, αυτοί που είναι στην Ιουδαία ας φεύγουν στα βουνά…” Λουκάν 21:20,21. | “Όταν, λοιπόν, δείτε το βδέλυγμα της ερήμωσης… να στέκεται στον άγιο τόπο… Τότε, αυτοί που βρίσκονται στην Ιουδαία ας φεύγουν προς τα βουνά…” Ματθαίον 24:15,16. |
Σε αυτά τα εδάφια βλέπουμε ότι “Η Ιερουσαλήμ περικυκλωμένη από στρατόπεδα” και απειλούμενη με καταστροφή αντιστοιχεί στο “βδέλυγμα της ερήμωσης”. Βλέπουμε επίσης ότι υπάρχουν τουλάχιστον δύο χρονικά πλαίσια: Η καταστροφή της Ιερουσαλήμ το 70 μ.Χ. και η ώρα της μεγάλης θλίψης στις έσχατες ημέρες. Με άλλα λόγια, ο Χριστός φαίνεται να επισημαίνει ότι πρέπει να αναζητήσουμε πολλαπλές εφαρμογές στην ερμηνεία του βδελύγματος της ερήμωσης.[3]
Ο Χριστός είπε ότι πρέπει να αναγνωρίσουμε “το βδέλυγμα της ερήμωσης, για το οποίο μίλησε ο προφήτης Δανιήλ”. Στο βιβλίο του Δανιήλ το βδέλυγμα της ερήμωσης αναφέρεται τρεις φορές.
1. Το βδέλυγμα της ερήμωσης αναφέρεται στον Δανιήλ ένατο κεφάλαιο στην περικοπή των 70 εβδομάδων (490 χρόνια) χάρης που δόθηκαν στο Ιουδαϊκό έθνος: “Εβδομήντα εβδομάδες διορίστηκαν για τον λαό σου και για την άγια πόλη σου” (Δανιήλ 9:24). Αυτή η περίοδος χάρης ολοκληρώθηκε με τον “Χριστό τον Ηγήτορα”, ο οποίος “θα εκκοπεί, όμως όχι για τον εαυτό του” (στον σταυρό ‘εκκόπει’ για την αμαρτωλή ανθρωπότητα). “Και θα κάνει (ο Χριστός) στερεή διαθήκη με πολλούς για μια εβδομάδα,[4] και στο μέσον της εβδομάδας θα σταματήσει η θυσία και η προσφορά” (με τη θυσία Του ο Χριστός έφερε εις τέλος το τελετουργικό σύστημα των θυσιών). “Και ο λαός του ηγήτορα, που θάρθει (οι Ρωμαίοι), θα αφανίσει την πόλη και το αγιαστήριο… και επάνω στο πτερύγιο του Ιερού θα είναι το βδέλυγμα της ερήμωσης” (Δανιήλ 9:26,27). Σε αυτά τα εδάφια το βδέλυγμα της ερήμωσης συνδέεται με τις καταστροφικές κρίσεις που υπέφεραν οι Ιουδαίοι επειδή απέρριψαν τον Χριστό, ειδικότερα με τη καταστροφή του Ναού και της Ιερουσαλήμ από τους Ρωμαίους το 70 μ.Χ., όπως προλέχθηκε από τον Χριστό στον Λουκάν 21:20. Για περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με την ερμηνεία των 70 εβδομάδων ανατρέξτε στο παράρτημα 4.
2. Η δεύτερη αναφορά στο βδέλυγμα της ερήμωσης βρίσκεται στη λεπτομερή περιγραφή της ιστορίας του μεγάλου πολέμου μεταξύ του βασιλιά του Βορρά και του βασιλιά του Νότου στον Δανιήλ κεφάλαιο 11 (βλ. 9: Βασιλιάδες του Βορρά και του Νότου και Παράρτημα 3 για περισσότερες λεπτομέρειες). Εν συντομία, οι βασιλιάδες του Βορρά και του Νότου είναι δύο αντιμαχόμενες δυνάμεις και εχθροί του λαού του Θεού. Εμφανίζονται μετά τη διαίρεση της Ελληνικής αυτοκρατορίας που εδραιώθηκε από τον Μέγα Αλέξανδρο (Δανιήλ 11:3,4), με το βόρειο βασίλειο των Σελευκιδών (στη σημερινή εποχή τη Συρία και την Τουρκία) και το νότιο βασίλειο του Πτολεμαίου στην Αίγυπτο. Καθώς εκτυλίσσεται η προφητεία, ο βασιλιάς του Βορρά εξελίσσεται στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία και αργότερα στην παπική Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, σε αντιπαράθεση με τις νότιες Μουσουλμανικές αυτοκρατορίες. Ο αληθινός λαός του Θεού, πρώτα στην Παλαιστίνη και αργότερα κυρίως στην Ευρώπη, βρέθηκε μεταξύ αυτών των αντιμαχόμενων δυνάμεων. Καθώς η πορεία της ιστορίας φτάνει στον Μεσαίωνα ο άγγελος εξηγεί: “Και οι βραχίονες θα σηκωθούν εξαιτίας του, και θα βεβηλώσουν το αγιαστήριο της δύναμης, και θα αφαιρέσουν την παντοτινή θυσία, και θα στήσουν το βδέλυγμα της ερήμωσης” (Δανιήλ 11:31). Το βδέλυγμα της ερήμωσης που αναφέρεται εδώ είναι ο διωγμός των πραγματικών χριστιανών που δεν αποδέχτηκαν το παπικό σύστημα, που έφτασε στο αποκορύφωμά του με την Ιερά Εξέταση.
3. Η τρίτη αναφορά βρίσκεται στον Δανιήλ 12. Αντιδρώντας στις τελικές επιθέσεις του βασιλιά του Βορρά (Δανιήλ 11:40-45), ο Μιχαήλ (Χριστός) “θα εγερθεί” (ολοκληρώνει το έργο της μεσιτείας Του), και θα αρχίσει ένας “καιρό(ς) θλίψης, που ποτέ δεν έχει γίνει αφότου υπήρξε έθνος” (Δανιήλ 12:1). Εκείνο τον καιρό ο λαός του Θεού “θα διασωθεί” και “πολλοί απ’ αυτούς που κοιμούνται μέσα στο χώμα της γης, θα σηκωθούν”, η Δευτέρα Παρουσία και η ανάσταση (Δανιήλ 12:2). Ο Δανιήλ “άκουσε” αλλά “δεν κατάλαβε” και ρώτησε τον άγγελο, “Κύριε μου, ποιο είναι το τέλος τους;” (Δανιήλ 12:8). Ο άγγελος τον πληροφορεί ότι: “από τον καιρό, που η παντοτινή θυσία θα αφαιρεθεί, και το βδέλυγμα της ερήμωσης θα στηθεί, θα είναι 1290 ημέρες. Μακάριος όποιος υπομείνει, και φτάσει σε 1335 ημέρες” (Δανιήλ 12:11,12).
Αυτό το αμφιλεγόμενο εδάφιο απαιτεί προσεκτική μελέτη. Μήπως αναφέρεται στο βδέλυγμα του Δανιήλ ένατο κεφάλαιο και του Λουκά κεφάλαιο 21, που συνέβη όταν ο ειδωλολατρικός Ρωμαϊκός στρατός περικύκλωσε την Ιερουσαλήμ και τον άγιο Ναό; Ή μήπως αναφέρεται στο βδέλυγμα του Δανιήλ 11:31 όταν ο παπισμός του Μεσαίωνα χρησιμοποίησε την πολιτική του δύναμη (ιερά εξέταση) για να θέσει υπό διωγμό το πιστό υπόλοιπο; Ή, στο βδέλυγμα της ερήμωσης που είπε ο Χριστός ότι θα εμφανιστεί ακριβώς πριν τη “μεγάλη θλίψη, που δεν έγινε από την αρχή του κόσμου” (Ματθαίον 24:21); Ή τελικά μήπως αναφέρεται σε όλα τα παραπάνω;
Υπάρχουν στοιχεία που συνδέουν το βδέλυγμα της ερήμωσης και τις προφητικές περιόδους των 1290 και 1335 ημερών, με την καταστροφή της Ιερουσαλήμ. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, ο Χριστός στο Λουκά κεφάλαιο 21 συνέδεσε το βδέλυγμα της ερήμωσης, που ήταν το σημείο για τους χριστιανούς να τρέξουν για τη ζωής τους, με την “Ιερουσαλήμ περικυκλωμένη από στρατόπεδα” (Λουκάν 21:20,21). Στον πόλεμο που είχε ως αποτέλεσμα την καταστροφή της Ιερουσαλήμ, η πόλη περικυκλώθηκε για πρώτη φορά από τον Οκτώβριο έως τον Νοέμβριο του 66 μ.Χ., όταν οι δυνάμεις του Ρωμαίου στρατηγού Κέστιου πολιόρκησαν την πόλη ως αντίποινα για τις διαδηλώσεις και την εξέγερση Ιουδαίων ζηλωτών (Ιώσηφος, Πόλεμοι, 2:19:4). Ο Κέστιος όμως “δεν είχε συνειδητοποιήσει πως οι πολιορκημένοι είχαν χάσει κάθε ελπίδα για νίκη… αποσύρθηκε από την πόλη χωρίς κανένα λόγο” (Ιώσηφος, Πόλεμοι, 2:19:7). Κατά την αποχώρησή του καταδιώχθηκε από τους ζηλωτές και είχε μεγάλες απώλειες. Η αποχώρηση του όμως έδωσε στους χριστιανούς, που θυμόντουσαν τα λόγια του Χριστού, μια ευκαιρία να “φύγουν προς τα βουνά”. Την επόμενη χρονιά ο στρατηγός Βεσπασιανός και ο γιος του Τίτος οδήγησαν ξανά τα Ρωμαϊκά στρατεύματα εναντίον των Ιουδαίων, πρώτα καταλαμβάνοντας τη Γαλιλαία και την Ιουδαία και τέλος πολιορκώντας την Ιερουσαλήμ. Εσωτερικές διαμάχες μεταξύ ομάδων ζηλωτών είχαν ως αποτέλεσμα να καούν οι προμήθειες τροφίμων στη πόλη, γεγονός που οδήγησε σε απερίγραπτη πείνα και τελικά στην πτώση της, τον Ιούλιο του 70 μ.Χ. Η πολιορκία της Ιερουσαλήμ διήρκησε σχεδόν 1335 ημέρες από την πρώτη φορά που περικυκλώθηκε από τα Ρωμαϊκά στρατεύματα, τον Νοέμβριο του 66 μ.Χ. Μια εντυπωσιακή εκπλήρωση των 1290 και 1335 ημερών που προλέχθηκαν ότι θα ακολουθούσαν το βδέλυγμα της ερήμωσης στον Δανιήλ 12:11,12.[5]
Υπάρχει επίσης μια πολύ ξεκάθαρη εφαρμογή του Δανιήλ 12:11,12 στον παπισμό του Μεσαίωνα. Κατ’ αρχήν οι αντίστοιχες μεγάλες προφητείες του Δανιήλ 2, 7 και 8, εστιάζουν όλες στον παπισμό (τα πόδια πηλού και σιδήρου στην εικόνα του Δανιήλ 2, το μικρό “κέρατο” στον Δανιήλ 7 και το κέρατο του Δανιήλ 8).
Επιπλέον, οι δύο χρονικές περίοδοι του Δανιήλ 12:11,12 (1290 και 1335 ημέρες) μπορεί να βρίσκονται στο ίδιο χρονολογικό πλαίσιο με το “καιρόν, καιρούς και μισόν καιρό” στο εδάφιο 7 που αναφέρεται στην περίοδο της παπικής τυραννίας του Μεσαίωνα: “Και ο ένας είπε στον άνδρα που ήταν ντυμένος λινά, ο οποίος ήταν επάνω από τα νερά του ποταμού: Μέχρι πότε θα είναι το τέλος αυτών των θαυμάσιων πραγμάτων; Και άκουσα τον άνδρα, που ήταν ντυμένος λινά… και ορκίστηκε σ’ αυτόν που ζει στον αιώνα, ότι θα είναι σε καιρόν, καιρούς, και μισόν καιρό, και όταν συντελεστεί ο διασκορπισμός της δύναμης του άγιου λαού, όλα αυτά θα εκπληρωθούν.” (Δανιήλ 12:6,7). Η περίοδος “καιρόν, καιρούς, και μισόν καιρό” εμφανίζεται επίσης και στον Δανιήλ 7:25, το “μικρό κέρατο” (ο παπισμός στον Μεσαίωνα) “θα μιλήσει λόγια ενάντια στον Ύψιστο, και θα κατατρέχει τους αγίους του Υψίστου, και θα διανοηθεί να μεταβάλει καιρούς και νόμους και θα δοθούν στο χέρι του μέχρι καιρόν και καιρούς, και μισόν καιρό.” Αυτή η περίοδος ταυτίζεται με τις 1260 ημέρες και τους 42 μήνες της Αποκάλυψης 12:6, 14 και 13:5, που αναφέρονται στους 12 αιώνες του Μεσαίωνα, όταν ο παπισμός ήλεγχε τα Ευρωπαϊκά έθνη και τα χρησιμοποιούσε για να διώκει του αγίους (βλ. 12: 1260 ημέρες ).
Υπάρχουν επίσης γλωσσικοί σύνδεσμοι. Ο άγγελος ρώτησε: “Μέχρι πότε θα είναι το τέλος αυτών των θαυμάσιων πραγμάτων;” (η απάντηση ήταν “καιρόν, καιρούς, και μισόν καιρό”). Μια μικρή παραλλαγή της Εβραϊκής λέξης “θαυμάσια” (πελέ) συναντάμε επίσης στο Δανιήλ 11:36 “Και ο βασιλιάς (του Βορρά, ο παπισμός) θα κάνει σύμφωνα με τη θέλησή του, και θα υψωθεί, και θα μεγαλυνθεί πιο πάνω από κάθε θεό, και θα μιλήσει αλαζονικά (αρχ. μεγαλορρημονήσει) ενάντια στον Θεό των θεών”. Η ίδια λέξη συναντάται στον Δανιήλ 8:24 “Και η δύναμή του (του παπισμού στον Μεσαίωνα) θα είναι ισχυρή, όχι όμως από δική του δύναμη, και θα αφανίζει με θαυμαστόν τρόπο”. Τα δύο αυτά εδάφια αναφέρονται σε μια πρωτοφανή δραστηριότητα του παπισμού στον Μεσαίωνα, που δεν καταδίωκε μόνο τους χριστιανούς αλλά κατέστρεφε τη σωστή κατανόηση του χαρακτήρα του Θεού και του σχεδίου Του για σωτηρία.
Μόλις λίγα εδάφια παρακάτω στον Δανιήλ 12:11 ο άγγελος πληροφορεί τον Δανιήλ: “και από τον καιρό, που η παντοτινή θυσία θα αφαιρεθεί, και το βδέλυγμα της ερήμωσης θα στηθεί, θα είναι 1290 ημέρες”. Υπάρχει μια εμφανής γλωσσική αντιστοιχία εδώ με την παπική δραστηριότητα του Μεσαίωνα στον Δανιήλ 11:31, “Και οι βραχίονες θα σηκωθούν εξαιτίας του (βασιλιάς του Βορρά/παπισμός), και θα βεβηλώσουν το αγιαστήριο της δύναμης, και θα αφαιρέσουν την παντοτινή θυσία, και θα στήσουν το βδέλυγμα της ερήμωσης ”.
Ιστορικά, οι τρεις χρονικές περίοδοι έχουν αρκετά ξεκάθαρες πιθανότητες να συνδέονται με τον παπισμό του Μεσαίωνα. Η πρώτη και πιο σημαντική περίοδος (καιρόν, καιρούς, και μισόν καιρό ή 1260 προφητικές ημέρες) αναφέρεται στα 1260 χρόνια παπικής πολιτικής και στρατιωτικής υπεροχής. Αυτό μπορεί να θεωρήσουμε ότι ξεκινά το 538 μ.Χ., όταν τα Βυζαντινά στρατεύματα του Ιουστινιανού εκδίωξαν την τελευταία Άρια φυλή από τη Ρώμη επιτρέποντας στον παπισμό να διευρύνει τη δύναμή του. Ένα σημαντικό σημείο του τέλους της παπικής υπεροχής είναι το 1798, ακριβώς 1260 χρόνια μετά, όταν ο πάπας Πίος ΣΤ’ συνελήφθη από τα στρατεύματα της Γαλλικής Επανάστασης.
“Και από τον καιρό, που η παντοτινή θυσία θα αφαιρεθεί, και το βδέλυγμα της ερήμωσης θα στηθεί, θα είναι 1290 ημέρες” (Δανιήλ 12:11). Αν αυτή η χρονική περίοδος θεωρείται ότι συμπίπτει με τα 1260 χρόνια, ξεκινά όμως 30 “ημέρες” (έτη) νωρίτερα, θα ξεκινούσε το 508 μ.Χ. Εκείνο τον χρόνο ο Κλόβις ο Φράγκος, έκανε τον Ρωμαιοκαθολικισμό την επίσημη θρησκεία του βασιλείου του, η πρώτη ένωση εκκλησίας και κράτους. Οι Φράγκοι, έγιναν ‘Γάλλοι’, βασικός προστάτης και όργανο επιβολής του παπισμού τον Μεσαίωνα.
“Μακάριος όποιος υπομείνει, και φτάσει σε 1335 ημέρες” (Δανιήλ 12:12). Αν αυτή η περίοδος ξεκινά ταυτόχρονα με τις 1290 ημέρες (έτη) το 508 μ.Χ., εκτείνεται μέχρι το 1843-1844, που είναι η χρονολογία της ολοκλήρωσης των 2300 ημερονυκτίων του Δανιήλ 8:14. Εκείνη τη στιγμή ξεκίνησε η κρίση, “και η κρίση δόθηκε στους αγίους του Υψίστου και ο καιρός έφτασε, και οι άγιοι πήραν τη βασιλεία” (Δανιήλ 7:22, βλ. 3: Η Ημέρα του Εξιλασμού, 2300 Ημερονύκτια ).
Υπάρχουν επίσης στοιχεία ότι οι δύο χρονικές περίοδοι του Δανιήλ 12:11,12 αναφέρονται στο τέλος των έσχατων ημερών, ίσως ως πρωταρχική εφαρμογή. Το πιο σημαντικό, ο Χριστός ανέφερε “το βδέλυγμα της ερήμωσης, για το οποίο μίλησε ο προφήτης Δανιήλ” σαν σημείο ακριβώς πριν τη “μεγάλη θλίψη, που δεν έγινε από την αρχή του κόσμου μέχρι σήμερα, ούτε θα ξαναγίνει” (Ματθαίον 24:15,21). Δεν υπάρχει καμία άλλη αναφορά στο βδέλυγμα της ερήμωσης στο βιβλίο του Δανιήλ εκτός από αυτή στο Δανιήλ 12:12 που θα μπορούσε να έχει εφαρμογή στη περίοδο της μεγάλης θλίψης των έσχατων ημερών. Επιπλέον, ο άγγελος είπε στον Δανιήλ στο 12:13 “και θα αναπαυθείς, και θα σταθείς στο κλήρο σου στο τέλος των ημερών” αναφερόμενος στην ανάστασή του Δανιήλ στην επιστροφή του Χριστού. Η φράση “στο τέλος των ημερών” χρησιμοποιεί την ίδια λέξη για τις ‘ημέρες’ (γιομ) που χρησιμοποιείται στα εδάφια 11 και 12 (1290 ημέρες και 1335 ημέρες). Η λέξη αυτή δεν χρησιμοποιείται στις προφητικές περιόδους του Δανιήλ όπου μια ημέρα αντιστοιχεί σε ένα έτος (“καιρόν και καιρούς, και μισόν καιρό” Δανιήλ 7:25, 12:7, “μέχρι 2300 ημερονύκτια” Δανιήλ 8:14, “εβδομήντα εβδομάδες” Δανιήλ 9:24). Παρόλο που αυτή η φράση θα μπορούσε κάλλιστα να αναφέρεται στον έσχατο καιρό, δεν χρησιμοποιείται κατ’ αυτό τον τρόπο πουθενά αλλού στον Δανιήλ,[6] συνεπώς συμπεραίνουμε ότι ο Δανιήλ “θα σταθεί” στο τέλος των ημερών των χρονικών περιόδων που αναφέρονται στο προηγούμενο εδάφιο.
Ο Δανιήλ είχε ακούσει δύο αγγέλους να συζητούν “Μέχρι πότε θα είναι το τέλος αυτών;” με την απάντηση “καιρόν, καιρούς, και μισόν καιρό”. Τότε όμως ο Δανιήλ “άκουσε, αλλά δεν κατάλαβε” και ρώτησε “Κύριέ μου, ποιο είναι το τέλος τους;” (εδ. 8). Θα πρέπει να επισημάνουμε ότι ο Δανιήλ ενδιαφερόταν για κάτι διαφορετικό από ότι οι άγγελοι. Εκείνοι ρώτησαν για τα “θαυμάσια πράγματα”, που όπως είδαμε προηγουμένως, αναφέρονται στη δραστηριότητα του παπισμού τον Μεσαίωνα. Ο Δανιήλ όμως επιθυμούσε να μάθει για “το τέλος αυτών των πραγμάτων”. Η Εβραϊκή λέξη που μεταφράζεται “το τέλος” (achariyth) μπορεί να μεταφραστεί και ως “τελευταίο σημείο” ή “τελευταίος καιρός”. Συνεπώς φαίνεται ότι ο Δανιήλ ενδιαφερόταν κυρίως για το τελευταίο μέρος της προφητείας, όταν “πολλοί θα περιτρέχουν, και η γνώση θα πληθυνθεί” όταν “και συνετοί… που επιστρέφουν πολλούς σε δικαιοσύνη, όπως τα αστέρια (θα λάμψουν), στους αιώνες των αιώνων” όταν “θα εγερθεί ο Μιχαήλ” και “πολλοί απ’ αυτούς που κοιμούνται μέσα στο χώμα της γης, θα σηκωθούν” και όταν “ο λαός (του) θα διασωθεί” (Δανιήλ 12:1-4). Αφού του είπε ότι τα λόγια αυτά είναι “κλεισμένα και σφραγισμένα, μέχρι τον έσχατο καιρό” (εδ. 9) ο άγγελος τον πληροφόρησε “από τον καιρό, που η παντοτινή θυσία θα αφαιρεθεί, και το βδέλυγμα της ερήμωσης θα στηθεί, θα είναι 1290 ημέρες. Μακάριος όποιος υπομείνει, και φτάσει σε 1335 ημέρες” (εδ. 11,12). Συνεπώς, αυτές είναι χρονικές περίοδοι που θα συμβούν “στο τέλος αυτών των πραγμάτων”. Η ερμηνεία αυτή στηρίζεται από το γεγονός ότι κάποιοι θα μπορέσουν να “υπομένουν και να φτάσουν” (εδ. 12) στο τέλος των περιόδων, κάτι που δεν θα ήταν δυνατόν αν εφαρμόζονταν μόνο για τους αιώνες της παπικής εξουσίας του Μεσαίωνα.
Η επόμενη ερώτηση είναι, αν αυτές οι χρονικοί περίοδοι αναφέρονται σε μελλοντικά γεγονότα, τότε ποια είναι αυτά; Ξανά το καίριο σημείο βρίσκεται στην έναρξη της περιόδου “από τον καιρό, που η παντοτινή θυσία θα αφαιρεθεί, και το βδέλυγμα της ερήμωσης θα στηθεί, θα είναι 1290 ημέρες. Μακάριος όποιος υπομείνει, και φτάσει σε 1335 ημέρες” (Δανιήλ 12:11,12). Η αφαίρεση της παντοτινής θυσίας αναφέρεται κατηγορηματικά στο Δανιήλ 11:31 και πιο ξεκάθαρα στο Δανιήλ 8:11,12, “μάλιστα, μεγαλύνθηκε (η Ρωμαιοκαθολική δύναμη του κέρατος), μέχρι ενάντια στον άρχοντα του στρατεύματος (Χριστός) και αφαίρεσε απ’ αυτόν την παντοτινή θυσία, και το άγιο κατοικητήριο του καταβλήθηκε, και το στράτευμα παραδόθηκε σ’ αυτόν μαζί με την παντοτινή θυσία εξαιτίας της παράβασης, και έρριξε την αλήθεια καταγής και έπραξε και ευοδώθηκε”. Η αφαίρεση της παντοτινής θυσίας αναφέρεται στο ψεύτικο δογματικό σύστημα που αναπτύχθηκε από την Καθολική εκκλησία, που ακύρωσε τη θυσία και τη μεσιτεία του Χριστού (βλ. 14: Η Παντοτινή Θυσία ). Η προτεσταντική μεταρρύθμιση αποκατέστησε σε μεγάλο βαθμό τις αληθινές διδαχές για τον Χριστό και τη δικαίωση που έχουμε μέσω της πίστης σε Εκείνον. Η Αποκάλυψη 13 όμως προλέγει ότι η προτεσταντική Αμερική θα δημιουργήσει μία “εικόνα του θηρίου”, με άλλα λόγια, οι προτεστάντες θα υιοθετήσουν τις ψεύτικες διδαχές και πρακτικές του Καθολικισμού στις έσχατες ημέρες που και πάλι θα αποκρύψουν το αληθινό ευαγγέλιο της θυσίας και της μεσιτείας του Χριστού.
Εκτός από την αφαίρεση της παντοτινής θυσίας, το βδέλυγμα της ερήμωσης είναι επίσης σημείο έναρξης των δύο χρονικών περιόδων του Δανιήλ 12:11,12. Η πιο ξεκάθαρη εικόνα του βδελύγματος της ερήμωσης συνδέεται με την καταστροφή της Ιερουσαλήμ (Δανιήλ 9:27, Λουκάν 21:20). Εκεί βλέπουμε ότι η στρατιωτική απειλή είναι εκείνη που θέτει το δίλλημα, υποταγή ή θάνατος, στο λαό του Θεού. Αυτό ακριβώς συνέβη και στον Μεσαίωνα, ο παπισμός “(αφαίρεσε) την παντοτινή θυσία” δημιουργώντας ένα σύστημα ψεύτικων δογμάτων και μετά έστησε το “βδέλυγμα της ερήμωσης” διώκοντας εκείνους που αρνούνταν να υποταχθούν στην παπική εξουσία, με αποκορύφωμα την Ιερά Εξέταση.[7] Έτσι ακριβώς θα συμβεί και στον έσχατο καιρό όταν “το θηρίο που αναβαίνει από τη γη” θα φτιάξει “μια εικόνα του θηρίου” και στη συνέχεια θα προσπαθήσει να εξαναγκάσει (το χάραγμα του θηρίου και το θανατικό διάταγμα, Αποκάλυψη 13:14-17) τους πάντες να “προσκυνήσουν την εικόνα του θηρίου” Αποκάλυψη 13:15).
Είναι δυνατόν να αναγνωρίσουμε το βδέλυγμα της ερήμωσης και έτσι να γνωρίζουμε την έναρξη της χρονικής περιόδου των 1290 ημερών (και πιθανώς κατ’ επέκταση τις 1335 ημέρες); Στην εφαρμογή της προφητείας στην καταστροφή της Ιερουσαλήμ ήταν δυνατό να γνωρίσουμε πότε η Ιερουσαλήμ ήταν “περικυκλωμένη από στρατόπεδα” και παρόλο που οι χριστιανοί μπορεί να μην κατάφεραν να προβλέψουν ακριβώς τι επρόκειτο να συμβεί και πότε, γνώριζαν ότι έπρεπε να τρέξουν στα βουνά για να σώσουν τη ζωή τους. Το βδέλυγμα της ερήμωσης κατά τη παπική κυριαρχία ήταν μέρος μιας προφητικής περιόδου, ήρθε σταδιακά και αναγνωρίστηκε μόνο εκ των υστέρων. Το βδέλυγμα των τελευταίων ημερών θα είναι περισσότερο σαν την καταστροφή της Ιερουσαλήμ, από την άποψη ότι θα ενέχει κυριολεκτικό χρόνο και δραματικά, ραγδαία γεγονότα. Τα πιο προφανή γεγονότα είναι αυτά που βρίσκονται στην Αποκάλυψη 13:11-18, συγκεκριμένα η εικόνα, το χάραγμα και ο αριθμός του θηρίου και το θανατικό διάταγμα εναντίον εκείνων που θα αρνηθούν να προσκυνήσουν την εικόνα του θηρίου. Αναμφίβολα, εκείνον τον καιρό ο Θεός θα δώσει σοφία στο λαό Του, όχι για να προβλέψουν την ημέρα της επιστροφής του Χριστού (που ο Χριστός μας διαβεβαιώνει ότι κανείς δεν γνωρίζει, Ματθαίον 24:36), αλλά για να αναγνωρίσει τα σημεία, να ξέρει τι πρέπει να κάνει, και πιο συγκεκριμένα πότε θα πρέπει να φύγει. Αναγνωρίζοντας τα σημεία οι πιστοί θα ενθαρρυνθούν και θα γνωρίζουν ότι η μεγάλη θλίψη έχει σχεδόν τελειώσει και ότι ο Χριστός σύντομα θα εμφανιστεί.
Συνέχισε στη επόμενη παράγραφο: ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 11 - ΤΟ ΘΗΡΙΟ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ ΚΑΙ ΤΑ ΘΗΡΙΑ ΤΟΥ ΔΑΝΙΗΛ 7
[1] Παρόλο που κάποιοι μελετητές επιμένουν ότι η πρωταρχική εφαρμογή της μεγάλης θλίψης του Ματθαίον 24:21 είναι τα 1260 χρόνια των παπικών διωγμών από το 538 μέχρι το 1798, υπάρχουν κάποια προβλήματα με αυτή την ερμηνεία: 1) Ο Χριστός είπε ότι αυτή η θλίψη θα είναι η μεγαλύτερη όλων των εποχών “που δεν έγινε από την αρχή του κόσμου μέχρι σήμερα, ούτε θα ξαναγίνει”. Ο “καιρός θλίψης” του Δανιήλ 12:1 είναι επίσης ο μεγαλύτερος “αφότου υπήρξε έθνος, μέχρις εκείνον τον καιρό” και συμβαίνει σαφέστατα ακριβώς πριν τη Δευτέρα Παρουσία όταν ο λαός του Θεού “θα διασωθεί” και όταν “εκείνοι που κοιμούνται μέσα στο χώμα της γης, θα σηκωθούν” (η ανάσταση). Το γεγονός ότι και οι δύο αναφορές λένε ότι είναι η μεγαλύτερη θλίψη όλων των εποχών αποκλείει το να είναι διαφορετικά γεγονότα, οπότε και οι δύο συμβαίνουν πριν τη Δευτέρα Παρουσία. 2) Οι άνθρωποι που είδαν το σημείο της μεγάλης θλίψης (το βδέλυγμα της ερήμωσης στο Ματθαίον 24:15) έτρεξαν για τη ζωή τους γα να μη βρεθούν παγιδευμένοι από την ξαφνική εξέλιξη των γεγονότων. Παρόλο που το να τρέξουν για να σώσουν τη ζωή τους μπορεί να ισχύει για τη μεγάλη θλίψη που αφορά στην καταστροφή της Ιερουσαλήμ ή στη θλίψη του έσχατου καιρού, δεν εφαρμόζεται στους παπικούς διωγμούς που εξελίχθηκαν σταδιακά σε μια περίοδο 100 ετών. 3) Η προφητεία συνεχίζει, προσδιορίζοντας ότι “Κι αμέσως, ύστερα από τη θλίψη εκείνων των ημερών, ο ήλιος θα σκοτεινιάσει, και το φεγγάρι δεν θα δώσει το φως του, και τα αστέρια θα πέσουν από τον ουρανό, και οι δυνάμεις των ουρανών θα σαλευτούν. Και, τότε, θα φανεί το σημείο του Υιού του ανθρώπου στον ουρανό…” (Ματθαίον 24:29,30). Υπάρχει ο ισχυρισμός ότι αυτά τα σημεία εκπληρώθηκαν με το σκοτείνιασμα του ήλιου και της σελήνης στις 19 Μαΐου 1780 και την πτώση των αστεριών στις 13 Νοεμβρίου 1833. Υπάρχουν όμως δύο προβλήματα με αυτή την ερμηνεία: Πρώτον, ο Χριστός παρουσιάζει τα σημεία ραγδαία να διαδέχονται το ένα το άλλο (ο ήλιος και η σελήνη σκοτεινιάζουν, αστέρια πέφτουν, οι δυνάμεις του ουρανού σαλεύονται και μετά το σημείο του Υιού του ανθρώπου εμφανίζεται στον ουρανό). Δεν υπάρχει η αίσθηση ότι όλη αυτή είναι μια διαδικασία που συμβαίνει σε μια περίοδο 230 ετών. Επιπλέον, ο Χριστός προσδιόρισε ότι τα σημεία θα ξεκινήσουν “αμέσως μετά από τη θλίψη εκείνων των ημερών”, ενώ η σκοτεινή ημέρα συνέβη 18 χρόνια πριν το τέλος της θλίψης το 1798 (βλ. ενότητα 13: Η Θανατηφόρα Πληγή). Συνεπώς, η κύρια εφαρμογή αυτών των σημείων είναι το τέλος της μεγάλης θλίψης που συμβαίνει ακριβώς πριν τη Δευτέρα Παρουσία.
[2] Βλ. ενότητα 12:7-9 Ο Μιχαήλ εκδιώκει τον Σατανά.
[3] Είναι αναμενόμενο να υπάρχουν πολλαπλές εφαρμογές εξαιτίας της φύσης της ερώτησης που απαντούσε ο Χριστός. “Και όταν ο Ιησούς βγήκε έξω, αναχωρούσε από το ιερό και ήρθαν κοντά του οι μαθητές του για να του επιδείξουν τις οικοδομές του ιερού. Και ο Ιησούς είπε σ’ αυτούς: Δεν βλέπετε όλα αυτά; Σας διαβεβαιώνω ότι, δεν θα αφεθεί εδώ πέτρα επάνω σε πέτρα, που δεν θα καταγκρεμιστεί.” (Ματθαίον 24:1,2).
Για να συμβεί κάτι τόσο βαρυσήμαντο οι μαθητές υπέθεσαν ότι ο Χριστός θα μιλούσε για το τέλος του κόσμου όταν θα επέστρεφε για να εδραιώσει τη Βασιλεία Του. Θέλοντας να κατανοήσουν τη σημασία των λόγων Του, “ήρθαν κοντά του, κατ’ ιδίαν, οι μαθητές, λέγοντας: Πες μας, πότε θα γίνουν αυτά; Και ποιο θα είναι το σημείο της παρουσίας σου, και της συντέλειας του αιώνα;” (Ματθαίον 24:3). Παρόλο που δεν το γνώριζαν, οι μαθητές ουσιαστικά έθεταν τρεις ερωτήσεις για γεγονότα που λανθασμένα υπέθεταν ότι θα συνέβαιναν σχεδόν την ίδια περίοδο.
1. “Πότε θα γίνουν αυτά;” “Αυτά” αναφέρονται σε αυτά που έλεγε εκείνη τη στιγμή, την καταστροφή του ναού και της Ιερουσαλήμ το 70 μ.Χ. από τον Ρωμαϊκό στρατό υπό τον Τίτο.
2. “Ποιο θα είναι το σημείο της παρουσίας σου;” Εδώ οι μαθητές ρωτούσαν για τα σημεία της Δευτέρας Παρουσίας του Χριστού.
3. “Ποιο θα είναι το σημείο της συντέλειας του αιώνα;” Σε άλλες περικοπές ο Χριστός χρησιμοποιεί τη φράση “η συντέλεια του αιώνα” για να αναφερθεί στον έσχατο καιρό όταν οι άγγελοι θα κρίνουν και θα διαχωρίσουν τους δίκαιους από τους ασεβείς (βλ. Ματθαίον 13:24-43, ειδικότερα εδάφια 39,40, σημειώστε τις δύο φράσεις της συλλογής και της καύσης, επίσης στο Ματθαίον 13:47-50, σημειώστε ότι πρώτα γίνεται ο διαχωρισμός και μετά η καύση).
Βλέπουμε ότι οι μαθητές έθεσαν τρεις ερωτήσεις σχετικά με τρία ξεχωριστά γεγονότα, που συμβαίνουν σε τρεις διαφορετικές περιόδους (παρόλο που τα δύο τελευταία είναι σχεδόν αλληλένδετα, από τη στιγμή που η Δευτέρα Παρουσία συμβαίνει στη συντέλεια του αιώνα). Ο Χριστός δεν διασαφήνισε το σκεπτικό τους καθώς ήταν ψυχολογικά και πνευματικά απροετοίμαστοι για μια πλήρη αποκάλυψη του μέλλοντος. Αντιθέτως τους έδωσε μια σύνθετη απάντηση που αφορούσε ταυτόχρονα και τις τρεις ερωτήσεις. Με άλλα λόγια, υπάρχουν τρεις εφαρμογές της προφητείας που έδωσε ο Χριστός στο Ματθαίο 24, περιλαμβανομένων τριών εφαρμογών του βδελύγματος της ερήμωσης. Βλ. ενότητα 10: Στοιχεία στο κατά Ματθαίον 24 .
[4] Αυτή η ‘εβδομάδα’ (επτά έτη προφητικού χρόνου) περιελάμβανε τα 3 ½ χρόνια διακονίας του Χριστού συν τα 3 ½ χρόνια μέχρι το λιθοβολισμό του Στέφανου. Σε αυτή περίοδο το ευαγγέλιο μεταδόθηκε αποκλειστικά στους Ιουδαίους. Στο τέλος της περιόδου χάριτος “έγινε μεγάλος διωγμός ενάντια στην εκκλησία… εκείνοι μεν, λοιπόν, που διασπάρθηκαν διαπέρασαν τους τόπους, ευαγγελιζόμενοι τον λόγο” (Πράξεις 8:1-4). Οι Ιουδαίοι είχαν σφραγίσει την απόρριψη τους προς τον Μεσσία και έχασαν την ευκαιρία τους να γίνουν ο εκλεκτός λαός του Θεού. Για περαιτέρω εξήγηση της προφητείας των 70 εβδομάδων βλ. Παράρτημα 4.
[5] Η λεπτομερής περιγραφή της πολιορκίας της Ιερουσαλήμ από τον Ιώσηφο δεν αναφέρει πολλές συγκεκριμένες ημερομηνίες οπότε η ακριβής σημασία των 1290 ημερών είναι θέμα εικασιών. Θα μπορούσε να αναφέρεται στην καύση των προμηθειών των τροφίμων που είχαν ως αποτέλεσμα “στον διασκορπισμό της δύναμης του άγιου λαού” και ακολουθήθηκε από το “όλα αυτά θα εκπληρωθούν” (Δανιήλ 12:7). Η ευλογία που προφέρθηκε σε εκείνον που “υπομείνει και φτάσει σε 1335 ημέρες” θα μπορούσε απλώς να σημαίνει ότι οποιοσδήποτε δεν πέθανε στην πολιορκία έσωσε τουλάχιστον τη ζωή του όταν η πόλη έπεσε στα χέρια των Ρωμαίων.
[6] Σε άλλες περικοπές ο Δανιήλ αναφέρεται “στο τέλος” αντί για “το τέλος των ημερών”. Για παράδειγμα “επειδή, αυτός είναι Θεός ζωντανός, και παραμένει στον αιώνα, και η βασιλεία του δεν θα φθαρεί, και η εξουσία του θα είναι μέχρι τέλους” (Δανιήλ 6:26). “Στον ορισμένο καιρό θα είναι το τέλος” (Δανιήλ 8:19). “Επειδή, ακόμα το τέλος θα είναι στον ορισμένο καιρό” (Δανιήλ 11:27).
[7] Κάποιοι μελετητές επιμένουν ότι το βδέλυγμα του Δανιήλ 12:11 και του Δανιήλ 11:31 (“και θα αφαιρέσουν την παντοτινή θυσία, και θα στήσουν το βδέλυγμα της ερήμωσης”) είναι διαφορετικής φύσης από εκείνο του Δανιήλ 9:27, υποστηρίζουν ότι από τη στιγμή που το βδέλυγμα συνδέεται στενά με την αφαίρεση της παντοτινής (καθημερινής, ‘tamid’) θυσίας, πρόκειται για το δογματικό σύστημα που αντικατέστησε το παντοτινό. Όμως παρόλο που είναι αλληλένδετα δεν σημαίνει ότι το ένα είναι το αντίθετο του άλλου. Το παντοτινό αφαιρέθηκε από τα ψεύτικα δόγματα που εδραιώθηκαν, με άλλα λόγια, η αφαίρεση της παντοτινής θυσίας ήταν η εδραίωση του ψεύτικου δόγματος. Δεν αφαιρέθηκε πρώτα η παντοτινή θυσία και έπειτα την αντικατέστησε το ψεύτικο δόγμα (το βδέλυγμα της ερήμωσης).
Η σημασία του προφητικού λόγου θα πρέπει να εφαρμόζεται με συνέπεια εκτός και αν υπάρχουν ξεκάθαρα στοιχεία αλλαγής του νοήματος, που στην προκειμένη περίπτωση δεν υπάρχουν. Αυτό υποδηλώνει ότι το βδέλυγμα της ερήμωσης του Μεσαίωνα ήταν ανάλογο με την καταπιεστική δύναμη των Ρωμαίων που απειλούσαν το λαό του Θεού όταν η Ιερουσαλήμ βρισκόταν υπό πολιορκία. Το ανάλογό του θα μπορούσε να είναι η εξαναγκαστική φύση της δύναμης που ενίσχυε το ψεύτικο δογματικό σύστημα που αφαίρεσε την παντοτινή θυσία.
Περαιτέρω λεπτομέρειες συναντάμε στο Δανιήλ 8:13, που είναι αλληλένδετο με το Δανιήλ 11:31. Αντί για το βδέλυγμα της ερήμωσης, αναφέρεται η παράβαση της ερήμωσης, χρησιμοποιώντας παρόμοιες εκφράσεις: “Μέχρι πότε θα διαρκεί η όραση για την παντοτινή θυσία, και την παράβαση που φέρνει την ερήμωση…;” Η “παράβαση της ερήμωσης” σε αυτό το εδάφιο αναφέρεται στο εδάφιο 12, “εξαιτίας της παράβασης… στράτευμα παραδόθηκε σ’ αυτόν (το κέρατο) για να αφαιρέσει την παντοτινή θυσία”. Εδώ βλέπουμε ότι η παράβαση της ερήμωσης αφορά ένα στράτευμα, υποδηλώνοντας την εξαναγκαστική δύναμη που θα χρησιμοποιηθεί για να επιβληθεί η αφαίρεση της θυσίας. Αυτό συνδέει τον Δανιήλ 8:13 (και το αντίστοιχο εδάφιο 11:31) με την στρατιωτική εφαρμογή του βδελύγματος της ερήμωσης στο Δανιήλ 9:27 και Λουκάν 21:20, αλλά δεν υποστηρίζει την ιδέα της παράβασης (ή του βδελύγματος) της ερήμωσης ως ένα δογματικό σύστημα.
Τέλος, αυτή η θεωρεία μπορεί να εξεταστεί εφαρμόζοντάς τη στη δήλωση του Χριστού στο Ματθαίον 24. “Όταν, λοιπόν, δείτε (το ψεύτικο δογματικό σύστημα που αναπτύχθηκε από την Καθολική εκκλησία τον Μεσαίωνα;) το βδέλυγμα της ερήμωσης, για το οποίο μίλησε ο προφήτης Δανιήλ, να στέκεται στον άγιο τόπο, (εκείνος που διαβάζει, ας καταλαβαίνει). Τότε, αυτοί που βρίσκονται στην Ιουδαία ας φεύγουν προς τα βουνά, όποιος βρεθεί επάνω στην ταράτσα, ας μη κατέβει να πάρει κάτι από το σπίτι του… Και προσεύχεστε, η φυγή σας να μη γίνει μέσα σε χειμώνα ούτε σε Σάββατο. Επειδή, τότε θα υπάρχει μεγάλη θλίψη, που δεν έγινε από την αρχή του κόσμου μέχρι σήμερα, ούτε θα ξαναγίνει.” Η ανεπάρκεια αυτής της ερμηνείας είναι έκδηλη. Ότι και αν είναι το βδέλυγμα της ερήμωσης ο Χριστός ξεκαθάρισε ότι θα είναι ένα σημείο τόσο ξαφνικό και συγκλονιστικό που οι χριστιανοί θα το αναγνωρίσουν και αμέσως θα φύγουν από τα σπίτια τους αφήνοντας πίσω όλα τα υπάρχοντά τους. Έτσι δεν μπορεί να είναι ένα δογματικό σύστημα που αναπτύχθηκε στη διάρκεια εκατοντάδων ετών, αλλά ούτε και βρίσκεται σε αρμονία με τη μεσαιωνική ιστορία αν θεωρήσουμε ότι το βδέλυγμα υποδηλώνεται από την αλλαγή πεποιθήσεων του Κλόβις του Φράγκου το 508 μ.Χ.