ΤΟ ΧΙΑΣΤΟ ΡΗΤΟΡΙΚΟ ΣΧΗΜΑ
Μελετητές της Αποκάλυψης έχουν παρατηρήσει ότι λέξεις και φράσεις που βρίσκονται στην αρχή του βιβλίου, επαναλαμβάνονται και στο τέλος του, ενώ δεν τις συναντάμε πουθενά αλλού στο ενδιάμεσο. Περεταίρω έρευνα πάνω σε αυτή την παρατήρηση έχει αποκαλύψει ένα καίριο σημείο για την κατανόηση του βιβλίου της Αποκάλυψης: την αξιοσημείωτη συντακτική και ρητορική δομή του. Αντί να αντικρίζουμε ένα χαοτικό συνονθύλευμα δυσνόητων συμβολισμών και αλληγοριών, το βιβλίο αυτό έχει μια σαφή δομή και οργάνωση στην παρουσίαση του θέματος της επίλυσης του προβλήματος της αμαρτίας από τον Θεό. Το βιβλίο είναι δομημένο ως ένα χιαστό ρητορικό σχήμα, δηλαδή μια δομή που χωρίζει το κείμενο σε δύο ενότητες που αντικατοπτρίζουν η μία την άλλη και κορυφώνονται στη μέση του κειμένου. Αυτή η δομή απεικονίζεται σχηματικά ως εξής:
| E-1 E-2 | ||||||||
| Δ-1 | Δ-2 | |||||||
| Γ-1 | Γ-2 | |||||||
| Β-1 | Β-2 | |||||||
| Α-1 | Α-2 |
Στην Αποκάλυψη συναντάμε τη δομή του χιαστού σχήματος μέσα από μια προοδευτική αφήγηση γεγονότων στο πρώτο μισό του βιβλίου τα οποία αντικατοπτρίζονται στο δεύτερο μισό. Σε αυτές τις αφηγήσεις βρίσκουμε παρόμοιες φράσεις και αλληγορίες. Σε πολλές περιπτώσεις, τα παρόμοια στοιχεία είναι μοναδικά στις συγκεκριμένες περικοπές της Αποκάλυψης ή ακόμα και σε ολόκληρη την Αγία Γραφή. Οι περικοπές μπορούν εύκολα να ανγνωριστούν διότι κάθε περικοπή (εκτός από τον πρόλογο και τον επίλογο) ξεκινά με την εξιστόρηση μιας σκηνής στο ουράνιο αγιαστήριο, με αναφορές στα αντικείμενα που βρίσκονται σε αυτό. Για παράδειγμα, ο θρόνος του Θεού, η επτάφωτη λυχνία και το θυσιαστήριο του θυμιάματος, αντικείμενα που συναντάμε και στο επίγειο αγιαστήριο ή η περιγραφή των τεσσάρων ζώων, των εικοσιτεσσάρων πρεσβύτερων και των μυριάδων αγγέλων που περιβάλουν τον ουράνιο θρόνο. Κάθε περικοπή έχει ένα συγκεκριμένο μοτίβο που αντικατοπτρίζεται στην αντίστοιχη περικοπή της άλλης ενότητας. Χαρακτηριστικές λέξεις, φράσεις και αλληγορίες τις οποίες συναντάμε σε μία περικοπή του χιαστού σχήματος, τις βρίσκουμε και στην άλλη ενότητα. Σε πολλές περιπτώσεις, αυτά τα ζεύγη λέξεων και φράσεων δεν τα συναντάμε κάπου αλλού στο βιβλίο της Αποκάλυψης ή ακόμα και σε ολόκληρη την Αγία Γραφή. Επιπρόσθετα, η περιγραφή των γεγονότων που συμβαίνουν στο ουράνιο αγιαστήριο και προλογίζουν το χιαστό σχήμα έχουν μια αξιοσημείωτη διαδοχή των τελετουργικών λειτουργιών του αγιαστηρίου της Παλαιάς Διαθήκης που επιβεβαιώνει τις ερμηνείες των αντίστοιχων περικοπών που προλογίζουν (βλ. Παράρτημα 1, Εξέλιξη των Τεκταινόμενων στο Αγιαστήριο).
Ο πίνακας παρακάτω παρουσιάζει τις συγκεκριμένες περικοπές και τον αντικατοπτρισμό τους, καθώς επίσης και τις σκηνές του αγιαστηρίου που προλογίζουν κάθε περικοπή. Στη συνέχεια ακολουθεί ένα σχεδιάγραμμα που απεικονίζει το χιαστό σχήμα με τις αντίστοιχες ενότητες.
* Αυτή η φράση εμφανίζεται στην Αποκάλυψη μόνο σε αυτά τα δύο εδάφια.
** Αυτή η φράση εμφανίζεται στην Αγία Γραφή μόνο σε αυτά τα δύο εδάφια.
| ΠΡΟΛΟΓΟΣ (Αποκάλυψη 1:1-10) | ΕΠΙΛΟΓΟΣ (Αποκάλυψη 22:5-21) |
|---|---|
| 1. ** «Ο Θεός, για να δείξει στους δούλους του, εκείνα που σύντομα πρέπει να γίνουν» (1:1) | 1. ** «Ο Κύριος ο Θεός… έστειλε τον άγγελό του, για να δείξει στους δούλους του τα όσα πρέπει να γίνουν γρήγορα» (22:6) |
| 2. «Μακάριοι αυτοί... που ακούν τα λόγια της προφητείας και τηρούν τα γραμμένα μέσα σ’ αυτή» (1:3) | 2. «Μακάριος όποιος τηρεί τα λόγια της προφητείας» (22:7, 10, 18). |
| 3. ** «Επειδή ο καιρός είναι κοντά» (1:3). | 3. ** «Επειδή ο καιρός είναι κοντά» (22:10) |
| 4. «Έρχεται (Εκείνος) μαζί με τα σύννεφα» (1:7) | 4. «Έρχομαι γρήγορα» (22:12, 20) |
| 5. Ένα βιβλίο αποστέλλεται στις επτά εκκλησίες (1:11) | 5. Ένας άγγελος αποστέλλεται, για να μαρτυρήσει στις εκκλησίες (22:16) |
| 6. «Εγώ είμαι το Α και το Ω, ο πρώτος και ο τελευταίος» (1:11) | 6. «Εγώ είμαι το Α και το Ω… ο πρώτος και ο τελευταίος» (22:13) |
| 7. «Έπεσα (ο Ιωάννης) κοντά στα πόδια του σαν νεκρός» (1:17) | 7. «Και εγώ ο Ιωάννης… έπεσα να προσκυνήσω μπροστά στα πόδια του αγγέλου» (22:8) |
| Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΣΤΗ ΓΗ (Αποκάλυψη 1:10 - 3:22) | Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΣΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ (Αποκάλυψη 21:1 - 22:5) |
|---|---|
| Σκηνή στο αγιαστήριο: 1:12-15 | Σκηνή στο αγιαστήριο: 21:2-5, 22 |
| 1. * Υπόσχεση να φάει από το δέντρο της ζωής (2:7) | 1. * Του έδειξε το δέντρο της ζωής (22:2) |
| 2. «Σ’ αυτόν που νικάει, θα του δώσω…» (2:7,17, κτλ). | 2. «Αυτός που νικάει θα κληρονομήσει τα πάντα» (21:7) |
| 3. «Δεν θα αδικηθεί από τον δεύτερο θάνατο» (2:11) | 3. «Και ο θάνατος δεν θα υπάρχει πλέον» (21:4) |
| 4. «Πρόσεξε, έρχομαι γρήγορα» (3:11) | 4. «Δέστε, έρχομαι γρήγορα» (22:7) |
| 5. «Και θα γράψω επάνω του… το νέο μου όνομα» (3:12) | 5. «Και το όνομα του θα είναι επάνω στα μέτωπά τους» (22:4) |
| 6. Όποιος νικά θα είναι στύλος στο ναό του Θεού (3:12) | 6. Ο Θεός και το Αρνίο βρίσκονται στο ναό (21:22) |
| 7. ** «Η νέα Ιερουσαλήμ που κατεβαίνει από τον ουρανό από τον Θεό μου» (3:12) | 7. ** «Η καινούργια Ιερουσαλήμ, που κατέβαινε από τον Θεό, από τον ουρανό» (21:2,10) |
| 8. Οι νικητές κάθονται μαζί με το Χριστό στον θρόνο Του, όπως και Εκείνος κάθεται μαζί με τον Πατέρα (3:21) | 8. Οι δούλοι του Θεού θα βασιλεύουν και θα υπηρετούν τον Θεό και το Αρνίο, καθήμενοι στον θρόνο τους (22:1,3,5) |
| ΔΙΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ (Αποκάλυψη 4:1 - 8:1) | ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ (Αποκάλυψη 19:1 - 20:15) |
|---|---|
| Σκηνή στο αγιαστήριο: 4:1 - 5:14 | Σκηνή στο αγιαστήριο: 19:1-8 |
| 1. «Είδα, και ξάφνου μια ανοιγμένη θύρα στον ουρανό» (4:1) | 1. «Και είδα τον ουρανό ανοιγμένο» (19:11) |
| 2. «Και να! Ένας θρόνος βρισκόταν στον ουρανό, κι επάνω στον θρόνο ήταν κάποιος που καθόταν» (4:2) | 2. «Και είδα έναν μεγάλο λευκό θρόνο κι αυτόν που κάθεται επάνω σ’ αυτόν» (20:11) |
| 3. Το άνοιγμα του σφραγισμένου βιβλίου (5:1-9) | 3. «Και ανοίχθηκαν τα βιβλία, και ανοίχθηκε ένα άλλο βιβλίο, που είναι της ζωής» (20:12) |
| 4. Οι σωσμένοι, γίνονται βασιλιάδες και ιερείς και βασιλεύουν στη γη (5:9,10) | 4. Όσοι αναστήθηκαν είναι ιερείς του Θεού και του Χριστού και βασιλεύουν (20:6) |
| 5. * «Ένα άλογο λευκό, και εκείνος που καθόταν επάνω σ’ αυτό» (6:2) | 5. * «Ένα λευκό άλογο, κι αυτός που καθόταν επάνω σ’ αυτό» (19:11) |
| 6. ** Δίνεται εξουσία στον Θάνατο και στον Άδη να θανατώσουν (6:8) | 6. ** Ο Θάνατος και ο Άδης καταστρέφονται (20:13, 14) |
| 7. Οι ψυχές των μαρτύρων ζητούν από τον Κύριο να κρίνει (6:9, 10) | 7. Οι ψυχές των μαρτύρων ζουν και βασιλεύουν με τον Χριστό (20:4-6) |
| 8.** «Μέχρι πότε… δεν κρίνεις και δεν εκδικείσαι το αίμα μας;» (6:10) | 8. **«Έκρινε… και εκδικήθηκε το αίμα των δούλων του» (19:2) |
| 9. Δευτέρα Παρουσία, έμφαση στην οργή του Αρνίου (6:12-17, ειδικά εδ. 16,17) | 9. Δευτέρα Παρουσία, έμφαση στην οργή του Αρνίου (19:11-19, ειδικά εδ. 15) |
| 10. Βασιλιάδες, μεγιστάνες, πλούσιοι, χιλίαρχοι, δούλοι και ελεύθεροι παρακαλούν να πεθάνουν (6:15, 16) | 10. Βασιλιάδες, χιλίαρχοι, ισχυροί, ελεύθεροι και δούλοι πεθαίνουν (19:17, 18) |
| 11. Ένα μεγάλο πλήθος πιστών στέκονται μπροστά στον θρόνο του Θεού (7:9) | 11. Ένα μεγάλο πλήθος πιστών στέκονται μπροστά στον θρόνο του Θεού (19:1, 6) |
| ΟΙ ΠΛΗΓΕΣ ΤΩΝ ΕΠΤΑ ΣΑΛΠΙΓΓΩΝ (Αποκάλυψη 8:2 - 11:19) | ΟΙ ΠΛΗΓΕΣ ΤΩΝ ΕΠΤΑ ΦΙΑΛΩΝ (Αποκάλυψη 15:1 - 18:24) |
|---|---|
| Σκηνή στο αγιαστήριο: 7:9 - 8:5 | Σκηνή στο αγιαστήριο: 15:1-8 |
| 1. Η πρώτη πληγή πέφτει στη γη (8:7) | 1. Η πρώτη πληγή πέφτει στη γη (16:2) |
| 2. Η δεύτερη πληγή πέφτει στη θάλασσα και το ένα τρίτο της θάλασσας γίνεται αίμα (8:8) | 2. Η δεύτερη πληγή πέφτει στη θάλασσα και γίνεται αίμα (16:3) |
| 3. Το ένα τρίτο των πλασμάτων που υπάρχουν στη θάλασσα καταστρέφονται (8:9) | 3. Κάθε ζωντανός οργανισμός στη θάλασσα πεθαίνει (16:3) |
| 4. Η τρίτη πληγή πέφτει στα ποτάμια και στις πηγές των νερών (8:10) | 4. Η τρίτη πληγή πέφτει στα ποτάμια και στις πηγές των νερών (16:4) |
| 5. Η τέταρτη πληγή προσβάλει τον ήλιο, το φεγγάρι και τα αστέρια (8:12) | 5. Η τέταρτη πληγή προσβάλει τον ήλιο (16:8) |
| 6. «Αλλοίμονο, σ’ αυτούς που κατοικούν επάνω στη γη» (8:13) | 6. «Μέθυσαν αυτοί που κατοικούν στη γη» (17:2) |
| 7. Η πέμπτη πληγή σκοτεινιάζει τον ήλιο και τον αέρα (9:2) | 7. Η πέμπτη πληγή γεμίζει με σκοτάδι το βασίλειο του θηρίου (16:10) |
| 8. Ο άγγελος της αβύσσου με το κλειδί του φρέατος της αβύσσου ανοίγει το φρέαρ (9:11, 1, 2) | 8. «Το θηρίο… πρόκειται να ανέβει από την άβυσσο» (17:8) |
| 9. * Η έκτη πληγή ελευθερώνει τους αγγέλους που είναι δεμένοι στον ποταμό Ευφράτη (9:14) | 9. * Η έκτη πληγή ξηραίνει τον ποταμό Ευφράτη (16:12) |
| 10. Τρεις πληγές βγαίνουν από τα στόματα… (9:17,18) | 10. Τρία ακάθαρτα πνεύματα βγαίνουν από τα στόματα… (16:13) |
| 11. Δεν μετανόησαν από τους φόνους τους κτλ. (9:21) | 11. Δεν μετανόησαν για τις πράξεις τους (16:14) |
| 12. Γίνεται ένας μεγάλος σεισμός, και το ένα δέκατο της πόλης πέφτει (11:13) | 12. Ένας μεγάλος σεισμός έγινε, και οι πόλεις των εθνών έπεσαν (16:18, 19) |
| 13. Στην έβδομη πληγή ακούγονται «φωνές δυνατές... που λένε» ότι οι βασιλείες του κόσμου έγιναν του Κυρίου (11:15) | 13. Στην έβδομη πληγή «μια δυνατή φωνή... λέει: Πραγματοποιήθηκε» (16:17) |
| 14. Αστραπές, φωνές, βροντές, σεισμός και χαλάζι (11:19) | 14. Φωνές, βροντές, αστραπές, σεισμός και χαλάζι (16:18, 21) |
| Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΠΡΑΞΗ ΤΟΥ ΣΑΤΑΝΑ (Αποκάλυψη 11:19 - 13:18) | Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΠΡΑΞΗ ΤΟΥ ΘΕΟΥ (Αποκάλυψη 14:1-20) |
|---|---|
| Σκηνή στο αγιαστήριο: 11:15-19 | Σκηνή στο αγιαστήριο: 14:1-5 |
| 1. * Εκείνοι «που τηρούν τις εντολές του Θεού και έχουν τη μαρτυρία του Ιησού Χριστού» (12:17) | 1. * «Εκείνων που τηρούν τις εντολές του Θεού και την πίστη του Ιησού» (14:12) |
| 2. Δίνεται εξουσία στο θηρίο επάνω σε κάθε φυλή και γλώσσα και έθνος (13:7) | 2. Κήρυξη του Ευαγγελίου σε κάθε έθνος και φυλή και γλώσσα και λαό (14:6) |
| 3. ** «Εδώ είναι η υπομονή και η πίστη των αγίων.» (13:10) | 3. ** «Εδώ είναι η υπομονή των αγίων» (14:12) |
| 4. Εντολή να προσκυνήσουν το θηρίο (13:12) | 4. Η εντολή να προσκυνήσουν τον Δημιουργό (14:7) |
| 5. Η εικόνα του θηρίου (13:14, 15) | 5. Η εικόνα του θηρίου (14:9, 11) |
| 6. Το χάραγμα του θηρίου (13:16, 17) | 6. Το χάραγμα του θηρίου (14:9, 11) |
| 7. Χάραγμα στο χέρι ή στο μέτωπο των ανθρώπων (13:16) | 7. Το όνομα του Πατέρα στο μέτωπο των ανθρώπων (14:1) |
Το χιαστό σχήμα δεν χρησιμοποιήθηκε από τον Ιωάννη με σκοπό να εντυπωσιάσει τους αναγνώστες του με την ρητορική του ικανότητα. Είναι αποτέλεσμα της Θείας έμπνευσης με σκοπό οι περικοπές του βιβλίου να μπορούν να συγκριθούν μεταξύ τους, κάτι που βοηθάει στην ερμηνεία τους.
Παρατηρώντας τον παραπάνω πίνακα, βλέπουμε ότι οι δύο κύριες ενότητες του βιβλίου αποτελούνται από ζυγό αριθμό υποενοτήτων (πέντε σε κάθε ενότητα). Αυτό σημαίνει ότι, αντί να υπάρχει μια προοδευτική εξέλιξη ενός μοναδικού γεγονότος που κορυφώνεται στο τέλος της αφήγησης, υπάρχουν δύο ξεχωριστές αφηγήσεις που κορυφώνονται, η μία στο πρώτο μισό του βιβλίου και μία άλλη στο δεύτερο μισό. Από αυτό συμπεραίνουμε ότι ουσιαστικά έχουμε δυο ενότητες στο σύνολο του βιβλίου.
Η αφήγηση στην πρώτη ενότητα, κορυφώνεται στο κεφάλαιο 13:11-18, όπου συναντάμε την περιγραφή της εικόνας του θηρίου, το χάραγμα του θηρίου, τον αριθμό του θηρίου και το θανατικό διάταγμα για όσους αρνούνται να υποταχθούν στο θηρίο. Αυτή η περικοπή αφηγείται τα γεγονότα που οδηγούν στο αποκορύφωμα της μακροχρόνιας προσπάθειας του Σατανά να καταβάλλει το λαό του Θεού. Η αφήγηση της δεύτερης ενότητας κορυφώνεται στο κεφάλαιο 14:1-5, εκεί διαβάζουμε για το Αρνίο, που είναι ο Χριστός, την αναφορά στους 144.000 και τη νικηφόρα τους παρουσία στον ουρανό μαζί με τον Χριστό. Βλέπουμε ουσιαστικά, την τελική νίκη του Θεού απέναντι στην αμαρτία και τον Σατανά και την απελευθέρωση του λαού Του.
Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι, το κεντρικό θέμα της Αποκάλυψης αφορά στη Μεγάλη Διαμάχη μεταξύ του Θεού και του Σατανά (για μια λεπτομερή επεξήγηση αυτής της διαμάχης βλ. κεφάλαιο 12). Το θέμα της πρώτης ενότητας αφορά στις επιθέσεις του Σατανά απέναντι στον Θεό και την εκκλησία Του, στη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας, κάνοντας όμως αναφορές και σε μελλοντικά γεγονότα. Το θέμα της δεύτερης ενότητας, περιγράφει τη νίκη του Θεού στη διαμάχη με τον Σατανά και τις δυνάμεις του, αντικατοπτρίζοντας περιγραφές της πρώτης ενότητας.